اسلام و هنر

اسلام و هنر

تاثیر هنر در جسم و جان و روح و روان آدمی چندان است که بزرگان هنر را برتر از گوهر دانسته اند . چراکه هنر روح را صيقل مي دهد .

خشكي و خشونت را به نرمي و عطوفت مي نشاند . روح رقيق و ذوق سليم هنرمند . زیبائی . اخلاق و معنویت را در سطح جهان گسترش دهد .

هنرمندان در شکل گیری تمدنها نقشی برجسته و اساسي داشته اند . و شاهان باستان هنر و هنرمند را گرامی می داشتند .

تقريبا هيچ يك از اديان با هنر و هنرمند خصومت و دشمني نداشتند . برخي مشوق هنر بوده اند . و بعضي بي تفاوت از كنار آن گذشته اند . بعضي هم در جهت گسترش دين خود ازهنر بهره گرفته اند . از جمله بهره گيري حضرت ماني پيامبر ايراني از هنر نقاشي .

سئوال این است که رابطه اسلام با هنر و هنرمند چگونه است ؟ آیا دین اسلام هنر ستیز است یا هنر پرور ؟ آیا قدر هنر می شناسد ؟ واگر بله . چه هنرهائی ؟

پاسخ فوري و قطعی به این سئوال دشوار است . زیرا رابطه اسلام با هنر از ابتدا چندان شفاف نبوده و اکنون نیز روشن نیست .

از میان هنرهای اصلی که ما به عنوان هفت گانه می شناسیم شامل . موسیقی . نقاشی . نویسندگی . شعر . تئاتر . مجسمه سازی و سینما کمتر موردی می توان یافت که مورد تائید اسلام باشد .

به اين دليل كه اگر اسلام مشوق هنر می بود . مي باید در میان طایفه علما و فقها که پرچم دار دیانت و سمبل دینداری ا ند . هنری نمایان می شد . در حالیکه شما یک عالم فقیه نمی توانید نشان دهید که هنری عرضه کرده باشد .

در زادگاه اسلام یعنی سرزمین حجاز كه فرهنگ اصيل اسلامي در پوست و خون مردم آن اجين است . هیج اثر هنري که ارزنده و هم طراز هنر جهاني باشد نمی توان یافت .

1-هنر معماری در اسلام منحصر است . به ساختن مسجد و مقبره با نشانه يك گنبد و دو مناره که گويا به منظور اشاعه بانک اذان و برگزاری نماز بوده است .

لاكن بناهائی که مایه بهت و حیرت کارشناسان و صاحبنظران شود و گویای مجد و عظمت و افتخارملي باشد . مثل اهرام سلاسه مصر و یا تخت جمشید در ایران . و یا بناهای عام المنفعه مثل سدسازی و احداث پل در حاکمیت اسلام اندک است .

برعكس سرداران اسلام در کار ویران کردن آثار باستانی در سرزمين ساير ملل و دیگراقوام كوشا بوده اند . تازيان پس از غلبه بر سپاه ايران در جنگ قادسيه . در تخريب بناهاي آباد و مظاهر تمدن و فرهنگ اين سرزمين چيزي فروگزار نكردند .

مثل تخريب ایوان مدائن . دانشگاه جندی شاپور . معابد . آتشکده . مجسمه . و سوزاندن كتاب و کتابخانه عظيم جندي شاپور . متاسفانه علمای اسلام اينگونه ويرانگري ها را به نحوي توجيه نموده . محو آثار طاغوت خوانده اند .

2-هنر موسيقي آواز ورقص از قدیم و ندیم در مقام طعن و لعن و شماطت علمای دین بوده . و تعابیر نه چندان محترمانه ای مثل( مطرب و رقاص ) از هنرمندان اين رشته داشته اند .

در احكام شرع اسلام رسما و قانونا هنر رقص . موسیقی سنتی . آواز زنان و غیره ممنوع و مردود است .

گوشه ای از هنر موسیقی ایرانی که مایه وجد و شعف است . برچسب غنا و مبتذل خورده از اين هنر بة كنايه فسق و فجور تعبير شده و اسباب آن را آلات لهو و لعب گفته اند .

مرحوم شهید رجائی در اولین اقدام خود در پست وزارت آموزش و پرورش . دستور داد کلیه آلات موسیقی در مدارس معدوم شود .

ظرف 30 سال گذشته که حاکمیت به دست دینداران افتاد . ترانه خوانی چندان مغضوب و مترود شد. و در مزمت آن افراط کردند که دیگر شوق و ذوق آهنگ سازان و ترانه سرایان هیچ شکوفه نداد .

ریشه این نهال نوپا چنان خشکید که اگر روزی خودحاكميت بخواهد این هنر را بازسازی و احیا کنند آسان نخواهد بود . به صدق گفته حكيم طوس : هنر خوار شد اهرمن ارجمند .

کما این که در صحنه سریالهای تلویزیونی به وقت نیاز مفرط ناچارند ترانه های 30 سال پیش را به طور نیم بند بخوانند و در حالت شتر سواری دولا دولا اجرا كنند .

احتمال ظهور افرادی که بتوانند پا جای پای هنرمندان سابق چون جلیل شهناز . فرامرز پایور و پرویز یاحقی بگذارند به معجزه شبیه است .

روزگاری ترانه هنرمندان ايراج . دلكش . مرضیه . گلپايگاني و.... . نقل کوچه و بازار بود و از زبان جوانان زمزمه می شد . و بر دل می نشست . و اکنون از برکت متولیان دین تنها آه وحسرت است . که از دل بر می آید .

طبع لطیف ترانه سرا و و شور وحال آوازه خوان در جامعه عطر مهر می پراکند . که روح نواز بود و شادی بخش . و امروز آوای شوم مرثیه خوانان است که بر دلها غبار غم مي نشاند . چنانكه حافظ مي گويد . سماع وعظ كجا نغمه رباب كجا .

3-هنر مجسمه سازي . عكاسي . سینما . تلویزیون و تئاتر هم در اسلام جايگاه شايسته اي ندارد .

اين واقعيت را در حكومت اسلامي طالبان ديديم که چگونه راديو و تلويزيون تحريم شد و مجسمه های بودا را كه از سرمايه هاي ملي و باستاني آن كشور بود . با هزاران سال قدمت منفجر نمودند .

در واقع بعضي نماد هاي ناخوش آيند اسلام را كه متوليان دين سالها پشت پرده انكار پنهان مي داشتند توسط طالبان نمايان گشت . و آن روي سكه بر آب افتاد .

امروز هم سمبل احكام شرع را در سودان و عربستان سعودي مي بينيم . اين كشورها كه مفهوم سنتي اسلام را مستقيما از سرچشمه ذلال قرآن برداشت مي كنند . با خیلی از جلوه های هنر مخالفند . از جمله هنر مجسمه سازی . نقاشی. و سینما .

شواهد نشان می دهد که اسلام هيچگاه پشتیبان هنرهای هفتگانه نبوده . و هیچ نشانه ای از تشویق هنرمند نمی بینیم . نه در قرآن و نه در احکام شرع .

در سنت و حدیث هم مطلبی در تائید هنر و هنرمند نداریم . که اگر کسی می داند به ماهم بگوید .
برعکس موارد متعددی وجود دارد که اسلام هنر را نکوهش نموده . از جمله در مورد شعر و شاعری که در قرآن در سوره شعرا آمده . وَالشُّعَرَاء يَتَّبِعُهُمُ الْغَاوُونَ ﴿224﴾ و شاعران را گمراهان پيروى مى‏كنند (224) .
بنابراين اگردر ایران امروز هنوز هم درگوشه و كنار يك اثر هنری يافت شود . از جوهر ذات ایرانی مایه می گیرد . به مصداق هنر نزد ایرانیان است و بس . و نه از فرهنگ اسلامی .

اما تنها هنری که اسلام به افراط از آن مایه می گیرد . هنر سخنوری است كه به اصطلاح علم کلام و فن بیان می نامد .

توجه علماي دين به اين هنر از آن جهت است كه با ابزار سخنوري مي توان جمعيتي را متاثر ساخت و اعتقادات خود را در باور آنان القا نمود .

واقعيت اين است كه هنر سخنوري سرمايه اي عظيم است در جهت تغيير مسير فكري و اعتقادي جامعه تا سخنور انديشه را به چالش كشد براي كسب اعتبار و يافتن هوادار .

مهارت سخنران مي تواند احساسات را تحریک کند و به غلیان در آورد . آدمي را به وجد آورد و يا متاثر سازد . به ويژه در مردمي كه احساس را بر عقل مقدم مي دارند . و اين ابزار گاه مفید می افتد . گاه مضر .

با بهره گيري از ابزار مغلطه وسفسطه در قالب سخنراني می توان هست را نیست و نیست را هست و حقیقت را وارونه جلوه داد .

و الحق که اسلام از این هنر بهره کافی و وافی برده . گاه در نقش واعظ و خطیب و مبلغ در لباس روحانی . و گاه در نقش روشنفکران دینی در لباس دانشگاهي .

اسلام هنر را در کلیت و به خاطر نفس هنر پشتیبانی نمی کند . بلکه مسلمانان گونه ای از هنر را مساعدت کردند که در خدمت اسلام باشد . مثل کاشی کاری و تزئین مساجد و یا کنده کاری (و ان یکاد) بر روی ظروف مسی .
شاید آشتی ناپذیری اسلام با هنر و هنرمند. به اقتضای فرهنگ اعراب جاهلی باشد . که خود هیچ هنری در چنته نداشتند . چندانکه هنر دستی و یا فنون اولیه صنعت را هم نمی دانستند .
آشنائی با این واقعیت هاست که می توان تا حدودی فقر فکری و فرهنگی و علت عقب ماندگی ملت های اسلامی را درک کرد .

عرض ادب آزاده خانوم
اگه حافظه ام درست یاری کنه گمان میکنم در هنرای هفت گانه کمی اشتباه کرده باشین " سینما جزء هنر هفتگانه نیست ؛ و البته تصور میکنم رقص هم جزئشون باشه .. (به هر حال کاملا مطمئن نیستم " و البته موضوع بحث این نیست )

در مورد موسیقی خدمت حضرتعالی عارضم که نه تنها اسلام بلکه تمام ادیان نسبت به این هنر واکنش هایی نشون دادن " فی المثل دین مسیحیت ابتدا موسیقی رو ممنوع کرد فقط به این دلیل که موسیقی از قبل در ادیان غیر مسحی رایج بوده ! مدت زیادی گذشت تا مسیحیت برای تبلیغ دینش موسیقی رو وارد کلیسا کرد و البته دوباره به خاطر اینکه وسیله ی خوش گذرانی دربار شده بود باز اون رو تحریم کرد ؛ همچنین با خوانندگی زن در ادیان دیگه هم ابتدا برخوردهایی شد و ممنوعیت هایی وجود داشته" و حتی یهود از این جهت از موسیقی استقبال کرد چون مجسمه سازی (یکی از هنرهای ذکر شده ی شما) رو تحریم کرده بود از این جهت خواست تا موسیقی رو جایگزین اون کنه " پس در رابطه ی تمام ادیان با هنرها چه موسیقی و یا سایر هنرها همیشه مشکلاتی وجود داشته ..

و اما در مورد اسلام " که من باز رو حرفم هستم که ملاک اتیکت زدن به اسلام و اینطور تبلیغ بر ضد اون کردن و اون رو اُمّلانه نشون دادن هرگز فتوا و قوانین علمای دین نیست " فی المثل در مورد موسیقی من خاطرم هست که یه زمانی معلم دینی ما میفرمودن طبق رساله ها شنیدن حتی دینگ دینگ قبل از اخبار هم حرامه !!!!!!!!!!!!!!!!!!!! ولی الان گفته های دیگه رو میشنویم !! به نظرتون چرا ؟ دوباره قرآن نازل شده؟ یا اسلام ویرایش شده که احکام علما عوض شده ؟؟
اینجاست که در مورد اسلام هم این شعر معروف مصداق پیدا میکنه (( هر کسی از ظنّ خود شد یار من ))

تازه علما به این موضوع رسیدن که موسیقی هم مثل تمام چیزاهای دینی ؛ حتی مثل همون ازادی که شما دنبالشین هم مرزی براش هست " و هم میتونه مفید و سازنده باشه و هم مخرب ..
از این جهته که شما نه حدیثی و نه آیاتی واضح و روشن در این باره پیدا نمیکنین و به قول خودتون اسلام نظرشو شفاف بیان نکرده ..
ما بر این باوریم که موسیقی دقیقا مثل انگور میمونه " میشه اون رو سالمو شیرین مصرف کرد " و نه تنها به بدن آسیب نمیرسونه بلکه بسیار هم مفید خواهد بود و یا اینکه اون رو در خمره ای ریختو ازش شراب ساختو باهاش مست شد که نه تنها به جسم آسیب میرسونه بلکه روح رو به لجنزار خواهد برد ..

اگرچه مطمئن هستم شما عرائض بنده رو بهتر از خود من میدونین ولی باز متذکر میشم بهتره خودمون رو فریب ندیم ..!!
وضعیت امروز هنر دنیای اسلام فقط و فقط به خاطر امانتدار نبودن علمای اونه و شایدم بی کفایتی اونها و یا حتی نادان بودن این علماست " از این جهت میگم نادان که :

هریک از ما برای یک بارم که شده به مجالس روضه و یا یک مجلس ترحیم رفتیم " معمولا در مجالس روضه خوانی ابتدا حاج آقا احکام دین رو میگن و بعد حکایت کربلا و حسین و زندگی ائمه رو میگن یا همون مداحی " بارها شده که حاج اقا موسیقی رو مطلقا حرام میدونه برای حضار ؛و سپس در ادامه ی روضه با صدای آهنگین و زیبا ( آواز )حکایت کربلا رو میگه ..!!

خب آواز هم رشته ای از موسیقیه ..
و جالبه که اون حاج آقا به خوبی میدونه اگه حتی حادثه ی کربلا رو بدون آواز برای ما بگه هرگز تاثیر زیادی روی شنونده نخواهد داشت ..!!!

حالا آیا واقعا حکم این علما رو میشه ملاک دین قرار داد " کسی که خودش نمیفهمه داره با موسیقی نون در میاره و زندگی میکنه و اون وقت موسیقی رو حروم میکنه !!!

و اما اسلام همونطور که برای ما همیشه در مورد همه ی موارد اعتدال رو سفارش کرده در موسیقی هم همین نظر رو داره " موسیقی هم میتونه زمینه ی سقوط باشه و هم صعود ..
تابلوی آهنگ پرواز استاد فرشچیان نمونه ی صعوده " روح رو میشه با موسیقی جلا داد و به خدا نزدیک کرد ؛ برای نزدیک شدن به خدا هم باید احساس باشه و احساسی که تازه و زنده باشه " و این حالت در مورد خیلی از ادما زمانی اتفاق میفته که احساسشون جریحه دار شده باشه " موسیقی به جریحه دار شدن احساس کمک میکنه ؛ دقیقا این موضوع رو میشه در موسیقی متن یک فیلم تلویزیونی هم دید" دقیقا جاهایی که باید احساس بیننده جریحه دار بشه و محو فیلم بشه آهنگی نواخته میشه " البته اسلام هیچ گاه انسان رو به غصه خوردن مطلق و یا ماندن در غم و درد دعوت نمیکنه بلکه اون رو از خوردن غصه های دنیایی هم منع میکنه " پس شنیدن آهنگهای شاد هم هرگز در اسلام نهی نشده ..

اما گاهی موسیقی انسان رو در مرداب غوطه ور میکنه " اون زمان که تو محو دنیا بشیو از هستی غافل " اون موقع که موسیقی در ما اثری چون مشروب داشته باشه ؛ اون موقع که حس نیاز به گناه رو در ما پرورش بده ..

و تشخیص حرام بودن یا نبودن موسیقی برای هر شخص ؛ خاص اون شخصه ؛ و حتی هر شخصی در مورد یک موسیقی ِ خاص ؛ از این جهته که اسلام شفاف این موضوع رو بیان نکرده ..

و اما شاید بد نباشه که بدونین اگرچه تا قبل از اسلام عرب از موسیقی ایرانی خیلی بهره برده بود اما نظریه های علمی موسیقی در ایران از بعد از اسلام تالیف شد " و حالا اینکه این هنر به بیراهه کشیده شد به دلیل بی کفایتی خلفاست که هر دوره ای با توجه به اینکه موسیقی به دست چه گروهی از مردم افتاده موسیقی رو ممنوع و یا از اون استقبال میکردن " فی المثل اگه غلامان به طرف موسیقی میرفتند موسیقی مترود میشد ولی چنانچه موسیقی به دربار راه پیدا میکرد دوباره از اون استقبال میکردن .. ( و این دقیقا وضعیت امروز ماست " اگر مورد تایید ارشاد باشی و مطابق میل انها بنوازی راه های پیشرفت باز خواهد بود ولی وای به روزی که نواخته هاتون به مزاج ارشاد خوش نیاد !!) البته ارشاد خیلی کاری با نواخته ها نداره بهتره برای جلب نظر ارشاد خودت رو هم فکر اون بکنی تا نواخته هات رو همراه !! نمونه ی بارز اون هم محسن نامجو که تو جریان انتخابات دادگاهی شد " البته به این بهانه که قران رو به رپ خونده !! حالا واقعا شما اینو باور میکنین که بعد از 5 سال حالا دقیقا وسط جریان انتخابات این اتهام عنوان شده !!!!! آیا واقعا موضوع قران بود! یا به اسم قرآن تموم شد ؟؟؟؟؟؟؟؟؟؟؟؟؟؟؟؟؟؟؟؟؟؟؟؟؟؟؟؟؟
و موضوع دردناک اینه که مثل همیشه اسلام در دست این سردمداران فقط جامه ای شده برا مخفی شدن زیر اون " به اسم اسلام افکار خرافیشون رو به خورد مردم میدن ..
پس این مائیم که باید عاقل باشیمو خودمون درستی رو تشخیص بدیم " حتی اگه با اسلام کاری نداشته باشیم ..
چرا که یک عقل سالم و بدور از تعصب هم همیشه مدافع اعتداله ..

به هر حال متاسفانه چیز زیادی از سایر هنرها نمیدونم در همین حد که خداوند زیباست و زیبایی رو دوست داره " عشق و احساسی که ما ازش دم میزنیم قطره ای بیش نیست از عشق خدا به بنده هاش " پس هرچیزی که درست استفاده بشه و روح و احساس ما رو جلا بده نمیتونه تحریم شده باشه ..

احادیثی داریم از پیامبر در مورد خط زیبا ( هنر خوشنویسی ) " و همچنین صوت زیبای بلال همیشه مورد تحسین پیامبر بود و چه بسا کفاری که به خاطر صدای خوش اون به اسلام ایمان اوردن ..

و اما در مورد آتش زدن کتابخانه ها و از بین بردن کتابها و نویسندگی و شعر که شما رو بسیار از اسلام خسته کرده "
چطور باور میکنید خدایی که در قران به قلم قسم خورده ما رو به دینی دعوت کنه که کتابها رو به اتش بکشه ..!!!

پس بهتره با سطحی نگری ؛ جاهلیت غارتگران و حتی گاهی علما ؛ اسلام رو زیر سوال نبریم ..

ممنون از وقتی که برا خوندن عرائض بنده گذاشتین

با درود به فائزه خانم

سبك نوشتار شما و گيرائي قلم به گونه اي است كه بر دل مي نشيند . بخصوص كه كم و بيش حاوي نكات تازه نيز هست .

شايد اشتباه كنم . اما تاجائي كه من مي دانم هنر سينما را هنر هفتم خوانده اند . موضوع مورد بحث رابطه اسلام با هنر است . و شواهد موجود نشان مي دهد رابطه خوبي نيست .

اين نظر خود من بود . حال ممكن است در يك نوشتار كمي .كاستي و احيانا لغزش هم باشد . اميدوارم كه نباشد . مهم برخورد نظر و انديشه است به اميد آنكه منجر به روشنگري و آگاهي بيشتر گردد .

عيب را گفتن به غرض اتيكت زدن و تبليغ منفي كردن نيست . هنر واقعي آن است كه انسان بتواند عيب خود را نيز بشناسد . و حتي دوست خوب آن است كه عيب دوست را بگويد . تا در صدد چاره برآيد .

با تعريف و تمجيد و تملق و چاپلوسي و مداحي و مجيز گوئي دردها شناخته نخواهد شد تا كه درمان شود .

اسلام شناسي و اسلام پرستي دو مقوله جدا از هم است . همانطور كه خداشناسي و خداپرستي . و يا ايران شناسي و ايران پرستي . گاه قداست يك موضوع چندان است كه مانع از شناخت نقاط مثبت و منفي آن مي گردد .

براي شناخت و بررسي يك پديده ناچاريم آن را محترمانه در ترازوي نقد بگذاريم . معايب و محاسن آن را بدون حب و بغض . و بيطرفانه بر ملا كنيم . اينكه منبع و ماخذ كتب خارجي اعتبار بيشتري دارد . به خاطر آن است كه آنها از موضع بي طرف مي نويسند .

اگر هست را نيست و نيست را هست جلوه دهيم خودمان را فريب داده ايم . چرا كه هرگز به حقيقت نخواهيم رسيد .

اما در تشخيص اينكه مقصر كيست و تا چه اندازه ؟ موضوع بحثي ديگر است . كه اگر عمري باقي بود در آينده به آن خواهيم پرداخت .