شاید ماه مبارک رمضان بتواند فرصت خوبی باشد، برای ما که معتقدیم بعد از قرآن کریم، نهج‌البلاغه مهمترین و مفیدترین کتابهاست و در نزد ما شیعیان ارج و قرب خاصی دارد و این از افتخارات در نزد شیعیان و پیروان اهلبیت(ع) است. به مایی که هر روز با رخداد و حادثهای جدید در زندگی فردی و اجتماعی و سیاسی خود برخورد میکنیم و در واهمه چگونگی واکنش در مقابل با آن غوطه وریم.
اگر به این مطلب معتقدیم که سخنان مولایمان تنها برای زمانه خویش نبوده؛ بلکه برای همه دورانهاست، چرا آن را معیار عمل خود قرار نمیدهیم و کمتر به این کتاب مراجعه میکنیم.
چه میشد اگر به مناسبت همین ماه مسئولان گزارشی میدادند از مطابقت رفتارشان با سخن ایشان(ع)!
گفته شده که مرحوم شیخ "محمد عبده" مفتی اسبق مصر تصادفاً با نهج‌البلاغه آشنا شده، شیفتهٔ آن می‌شود و به شرح این مجموعه و تبلیغ آن در میان جوانان مصری می‌پردازد.
وی در مقدمه شرح خود می‌گوید: «در همهٔ مردم عربزبان، یک نفر نیست، مگر آنکه معتقد است سخن علی علیه‌السلام بعد از قرآن و کلام نبوی شریف‌ترین و بلیغ‌ترین و پرمعنی‌ترین و جامع‌ترین سخنان است».
نهج‌البلاغه، مجموعه‌ای از خطبه‌ها، نامه‌ها و اندرزهای (حکمت‌ها) منتسب به علی بن ابی‌طالب، امام اول شیعیان است.
گردآورندهٔ نهج‌البلاغه، ابوالحسن محمد بن حسین موسوی معروف به سید رضی و شریف رضی است.
نهج‌البلاغه عنوانی است که سید رضی برای این کتاب برگزیده‌است. مطالب این کتاب از جمله شیواترین متون عربی محسوب می‌شود.
نهج البلاغه در لغت به معناى راه رسا و بلیغ سخن گفتن است. و یا به معنای راه سخن رسا گفتن است.
سیّد رضى کوشیده است از میان احادیث منقول از امام على(ع) بلیغ‌ترین و زیباترین آنها را گزینش و در این مجموعه گرد آورد. همین ویژگى راز ماندگارى و جاودانگى این کتاب و موجب شهرت آن در میان گروههاى مختلف مسلمانان و شخصیّتهاى برجسته غیرمسلمان گشته است.
تنوع موضوعات نهج‌البلاغه اعجاببرانگیز است، معارف بلند توحیدى، ارزشهاى والاى الهى، پند و اندرز و موعظه، بیان و تحلیل حوادث سیاسى و اجتماعى، دستور کار حکمرانان و شیوه حکومتداری و نحوه رفتار مسئولان با مردم و توبیخ ایشان هنگام خطا و بدرفتاری با مردم از جمله مطالب نهج‌البلاغه است.
البته مطالب و بیانات آن حضرت(ع) در زمان رسول خدا، در جنگها، در نمایندگی حضرت از طرف رسولالله در شهرها و بلاد مختلف، ثبت و ضبط نشده؛ بلکه نهج البلاغه فقط برخی از مطالب امام علی(ع)، از دورانی است که به ریاست ظاهری رسیده و گلچینی از بیانات و فرمایشات ایشان است.
ترجمه‌های متعددی از این کتاب به فارسی در دسترس است که از آن میان می‌توان به ترجمه سید جعفر شهیدی، فیض‌الاسلام، جواد فاضل، محمد تقی جعفری، حسین انصاریان و محمد دشتی اشاره کرد.
علامه امینی در جلد چهارم کتاب الغدیر، ۸۱ شرح نهج‌البلاغه را معرفی کرده‌است.
معروفترین شروح نهج‌البلاغه شرح ابن ابی‌الحدید معتزلی بغدادی، شرح ابن میثم بحرانی، شرح خوئی و از معاصران، ترجمه و تفسیر نهج‌البلاغه اثر شیخ محمدتقی جعفری و شرح نهج‌البلاغه تالیف شیخ محمد تقی شوشتری، را می‌توان نام برد.
اهمیت نهج البلاغه در شیعه و اهل تسنن:
این کتاب، به جهت اینکه سخنان و نامههای امام اول شیعیان را داراست، در بین شیعه، اهمیت و رواج فوق العادهای داشته و آن را بعد از قرآن کریم، مهمترین کتاب میدانند. در بین اهلتسنن نیز، به علت فصاحت و بلاغت بینظیرش، مورد توجه بسیاری از علمای آنها بوده و هست.
و در پایان چند جمله کوتاه و زیبا از نهج‌البلاغه:
*همانا این دلها همانند بدنها افسرده میشوند، پس برای شادابی دلها، سخنان زیبای حكمت آمیز را بجویید.
*هنگامی كه از چیزی میترسی، خود را در آن بیفكن، زیرا گاهی ترسیدن از چیزی، از خود آن سخت تر است.
*نه مرگ آنقدر ترسناک است و نه زندگی آنقدر شیرین که آدمی پای برشرافت خود گذارد.
*احمق ترین خلق کسی است که خود را عاقلترین خلق بداند.
*عقل تو را كفایت كند كه راه گمراهی را از رستگاری نشانت دهد.
*دو گرسنهاند که هیچگاه سیر نشوند: طالب علم و طالب دنیا.
*از نافرمانی خدا در خلوتها بپرهیزید؛ زیرا همان كه گواه است داوری كند.
*انسان در زیر زبان خویش پنهان است.
*پوزش طلبیدن نشان خردمندی است.
*نادانی دردناک ترین دردهاست.
*سه کار شرم برنمیدارد: خدمت به مهمان، برخاستن از جا در برابر معلم و گرفتن حق خود.
* با مردم طوری رفتار کنید که اگر مردید بر شما اشک بریزند و اگر زنده ماندید با اشتیاق سوی شما آیند.
* زبان تربیت نشده درندهای است که اگر رهایش کنی میگزد.
* هشدار! هشدار! به خدا سوگند چنان پرده پوشی کرده؛ که پنداری تو را بخشیده است.
* بخشنده باش؛ اما زیاده روی نکن، در زندگی حسابگر باش؛ اما سخت گیر نباش.
*بزرگترین ترس بیخردی است.
* ترسناکترین تنهایی خودپسندی است.
* عیب تو تا آنجا که روزگار با تو هماهنگ باشد، پنهان است.
* چون دنیا به کسی روی آورد، نیکیهای دیگران را به او نسبت دهند، و چون از او روی برگرداند خوبیهای او را نیز برباید.
*آنکه تو را هشدار دهد، چون کسی است که مژده داده است.
* اگر بر دشمنت دست یافتی، بخشیدن او را شکرانه پیروزی قرار ده.
*بخشندگی آدمی او را محبوب مخالفانش میکند و بخلش او را نزد فرزندانش هم منفور میسازد.
* برترین زهد، پنهان داشتن زهد است.
اگر به این مطلب معتقدیم که سخنان مولایمان تنها برای زمانه خویش نبوده؛ بلکه برای همه دورانهاست، چرا آن را معیار عمل خود قرار نمیدهیم و کمتر به این کتاب مراجعه میکنیم.
چه میشد اگر به مناسبت همین ماه مسئولان گزارشی میدادند از مطابقت رفتارشان با سخن ایشان(ع)!
گفته شده که مرحوم شیخ "محمد عبده" مفتی اسبق مصر تصادفاً با نهج‌البلاغه آشنا شده، شیفتهٔ آن می‌شود و به شرح این مجموعه و تبلیغ آن در میان جوانان مصری می‌پردازد.
وی در مقدمه شرح خود می‌گوید: «در همهٔ مردم عربزبان، یک نفر نیست، مگر آنکه معتقد است سخن علی علیه‌السلام بعد از قرآن و کلام نبوی شریف‌ترین و بلیغ‌ترین و پرمعنی‌ترین و جامع‌ترین سخنان است».
نهج‌البلاغه، مجموعه‌ای از خطبه‌ها، نامه‌ها و اندرزهای (حکمت‌ها) منتسب به علی بن ابی‌طالب، امام اول شیعیان است.
گردآورندهٔ نهج‌البلاغه، ابوالحسن محمد بن حسین موسوی معروف به سید رضی و شریف رضی است.
نهج‌البلاغه عنوانی است که سید رضی برای این کتاب برگزیده‌است. مطالب این کتاب از جمله شیواترین متون عربی محسوب می‌شود.
نهج البلاغه در لغت به معناى راه رسا و بلیغ سخن گفتن است. و یا به معنای راه سخن رسا گفتن است.
سیّد رضى کوشیده است از میان احادیث منقول از امام على(ع) بلیغ‌ترین و زیباترین آنها را گزینش و در این مجموعه گرد آورد. همین ویژگى راز ماندگارى و جاودانگى این کتاب و موجب شهرت آن در میان گروههاى مختلف مسلمانان و شخصیّتهاى برجسته غیرمسلمان گشته است.
تنوع موضوعات نهج‌البلاغه اعجاببرانگیز است، معارف بلند توحیدى، ارزشهاى والاى الهى، پند و اندرز و موعظه، بیان و تحلیل حوادث سیاسى و اجتماعى، دستور کار حکمرانان و شیوه حکومتداری و نحوه رفتار مسئولان با مردم و توبیخ ایشان هنگام خطا و بدرفتاری با مردم از جمله مطالب نهج‌البلاغه است.
البته مطالب و بیانات آن حضرت(ع) در زمان رسول خدا، در جنگها، در نمایندگی حضرت از طرف رسولالله در شهرها و بلاد مختلف، ثبت و ضبط نشده؛ بلکه نهج البلاغه فقط برخی از مطالب امام علی(ع)، از دورانی است که به ریاست ظاهری رسیده و گلچینی از بیانات و فرمایشات ایشان است.
ترجمه‌های متعددی از این کتاب به فارسی در دسترس است که از آن میان می‌توان به ترجمه سید جعفر شهیدی، فیض‌الاسلام، جواد فاضل، محمد تقی جعفری، حسین انصاریان و محمد دشتی اشاره کرد.
علامه امینی در جلد چهارم کتاب الغدیر، ۸۱ شرح نهج‌البلاغه را معرفی کرده‌است.
معروفترین شروح نهج‌البلاغه شرح ابن ابی‌الحدید معتزلی بغدادی، شرح ابن میثم بحرانی، شرح خوئی و از معاصران، ترجمه و تفسیر نهج‌البلاغه اثر شیخ محمدتقی جعفری و شرح نهج‌البلاغه تالیف شیخ محمد تقی شوشتری، را می‌توان نام برد.
اهمیت نهج البلاغه در شیعه و اهل تسنن:
این کتاب، به جهت اینکه سخنان و نامههای امام اول شیعیان را داراست، در بین شیعه، اهمیت و رواج فوق العادهای داشته و آن را بعد از قرآن کریم، مهمترین کتاب میدانند. در بین اهلتسنن نیز، به علت فصاحت و بلاغت بینظیرش، مورد توجه بسیاری از علمای آنها بوده و هست.
و در پایان چند جمله کوتاه و زیبا از نهج‌البلاغه:
*همانا این دلها همانند بدنها افسرده میشوند، پس برای شادابی دلها، سخنان زیبای حكمت آمیز را بجویید.
*هنگامی كه از چیزی میترسی، خود را در آن بیفكن، زیرا گاهی ترسیدن از چیزی، از خود آن سخت تر است.
*نه مرگ آنقدر ترسناک است و نه زندگی آنقدر شیرین که آدمی پای برشرافت خود گذارد.
*احمق ترین خلق کسی است که خود را عاقلترین خلق بداند.
*عقل تو را كفایت كند كه راه گمراهی را از رستگاری نشانت دهد.
*دو گرسنهاند که هیچگاه سیر نشوند: طالب علم و طالب دنیا.
*از نافرمانی خدا در خلوتها بپرهیزید؛ زیرا همان كه گواه است داوری كند.
*انسان در زیر زبان خویش پنهان است.
*پوزش طلبیدن نشان خردمندی است.
*نادانی دردناک ترین دردهاست.
*سه کار شرم برنمیدارد: خدمت به مهمان، برخاستن از جا در برابر معلم و گرفتن حق خود.
* با مردم طوری رفتار کنید که اگر مردید بر شما اشک بریزند و اگر زنده ماندید با اشتیاق سوی شما آیند.
* زبان تربیت نشده درندهای است که اگر رهایش کنی میگزد.
* هشدار! هشدار! به خدا سوگند چنان پرده پوشی کرده؛ که پنداری تو را بخشیده است.
* بخشنده باش؛ اما زیاده روی نکن، در زندگی حسابگر باش؛ اما سخت گیر نباش.
*بزرگترین ترس بیخردی است.
* ترسناکترین تنهایی خودپسندی است.
* عیب تو تا آنجا که روزگار با تو هماهنگ باشد، پنهان است.
* چون دنیا به کسی روی آورد، نیکیهای دیگران را به او نسبت دهند، و چون از او روی برگرداند خوبیهای او را نیز برباید.
*آنکه تو را هشدار دهد، چون کسی است که مژده داده است.
* اگر بر دشمنت دست یافتی، بخشیدن او را شکرانه پیروزی قرار ده.
*بخشندگی آدمی او را محبوب مخالفانش میکند و بخلش او را نزد فرزندانش هم منفور میسازد.
* برترین زهد، پنهان داشتن زهد است.