پارکهای علمی و فناوری به عنوان یکی از نهادهای اجتماعی و حلقه ای از زنجیره توسعه اقتصادی مبتنی بر فناوری، در دهه 1980 شکل گرفتند. از جمله اهداف ایجاد پارکهای فناوری، افزایش نوآوری تکنولوژیک، توسعه اقتصادی و اشتغال زایی متخصصان است و بسیاری از سیاستگذاران از پارک های فناوری به عنوان بخشی از یک راهبرد اندیشمند و هماهنگ برای توسعه ملی یا منطقه ای نام می برند. از طرف دیگر پارکهای فناوری به عنوان ابزار جلب شرکتهای مبتنی بر فناوری پیشرفته در سطح بین المللی شناخته می شوند و علاوه بر آن محلی برای جذب متخصصان و دانشمندان و توسعه فعالیت کارآفرینان می باشند. امروزه بیش از 800 پارک علمی و فناوری در بیش از 55 کشور جهان ایجاد شده و بیش از این مقدار در حال ساخت است که نشان از توجه کشورها به این نهاد اجتماعی مهم دارد. همچنین شکل گیری و توسعه بسیاری از پدیده های نوظهور تکنولوژیکی از درون این پارکها است و دولت ها می کوشند با ایجاد محیطی مناسب، شرایط کار و فعالیت را برای شرکتهای بین المللی مبتنی بر فناوری را فراهم نمایند. لذا نقش دولت بخصوص در کشورهایی همچون ایران، در توسعه و موفقیت این پارکها بسیار موثر و حیاتی است.
پروفسور رستم لالکاکا، پارک فناوری را این گونه تعریف می کند: « پارک فناوری، یک توسعه مبتنی بر مالکیت، در یک محیط فیزیکی با کیفیت بالا و پارک مانند است. آنها از مزایای نزدیکی به منابع مهم سرمایه معنوی، زیر ساخت های مناسب و سیاست های راهنمایی کننده، بهره مند می شوند و شرکت های مبتنی بر فناوری و موسسات دولتی را در یک محیط مدیریت شده حمایت می کنند و بنابراین، تعامل، توسعه فناوری و رشد اقتصادی را تسهیل می کنند. »
بررسی یک مفهوم
پارک فناوری عبارتی عام و این روزها فراگیر است که به دلیل وسعت تعابیری که از آن می شود گاهی گیج کننده و ناشناخته می کند.
از این اصطلاح در واقع برای توصیف سطح متنوعی از فعالیت ها در یک منطقه خاص جهت تحریک توسعه کارآفرینی شرکت های کوچک و متوسط دانش محور در یک کشور استفاده می شود. عبارت پارک فناوری حداقل 16 مترادف دارد که رایج ترین آنها پارک علمی، پارک تحقیقاتی و قطب فناوری هستند. زمینه های جدید در فعالیت پارکهای فناوری دائماً در حال زیاد شدن هستند تا این پارکها از رقبای فراوان خود که حدود 295 پارک فناوری در سراسر جهان هستند، متمایز شوند.
پارکهای فناوری از اوایل دهه 50 میلادی در آمریکا ایجاد شدند و امروزه نیز در سراسر جهان وجود دارند و تعدادشان روز به روز در حال افزایش است. در ابتدا مقوله پارک فناوری تعریف بسیار محدودی داشت که تمرکز اصلی آن بر مستغلات پارک بود، چه آنکه طبق این تعریف دانشگاه ها نوعاً مستغلات، فضاهای اداری یا تجهیزات تحقیقاتی را به واحدهای تجاری اجاره می دهند. گاهی اوقات این ترکیب به شهرک های صنعتی یا محل تجمع شرکت ها شباهت می یابد. امروزه این مقوله توسعه یافته است تا محدوده وسیع تری از فعالیت ها شامل توسعه اقتصادی و انتقال فناوری را در بر گیرد.
اگرچه تعاریف گوناگونی در مورد پارک فناوری ارائه شده است، ولی تعریفی که ما در این مقاله آن را مدنظر قرار می دهیم، یک پارک فناوری را واحدی می داند که:
1. با موسسات آموزشی و پژوهشی در ارتباط است.
2. زیر ساخت ها و خدمات پشتیبانی، خصوصاً مستغلات و فضاهای اداری را برای واحدهای تجاری فراهم
می نماید.
3. وظیفه انتقال فناوری را بر عهده دارد.
4. وظیفه توسعه فناوری را بر عهده دارد.
نکته قابل ذکر آن است که به هر حال همه پارکهای فناوری به همه این خصوصیات دست نمی یابند و برخی نیز ممکن است وظایفی اضافه بر آنچه ذکر شد نیز داشته باشند. آنگونه که انجمن بریتانیا در تعریف خود می آورد مقوله پارک فناوری شامل محدوده وسیع و متنوعی از ابتکارات و نوآوری ها می شود که این نوع تنوع حتی در داخل یک پارک نیز وجود دارد. بنابراین امکان ارائه تعریفی محکم و فراگیر در این مورد وجود نخواهد داشت.
به عنوان مثال، در سال 1993 در ایالات متحده آمریکا مساحت متوسط پارکهای فناوری 200 هکتار بود با بیش از 200 هزار فوت مربع ساختمان، 12 شرکت عضو، 300 نفر شاغل و 250 هزار دلار بودجه عملیاتی.
پارکهای خارج از ایالات متحده آمریکا عموماً حجمی کوچکتر دارند و در موقعیت های بسیار متفاوتی قرار دارند؛ از یک فضای سبز وسیع در محیطی روستایی گرفته تا پارکهای عمودی در ساختمان های بلند واقع در شهرهای بزرگ. امروزه، حدود 250 پارک فناوری در انجمن بین المللی پارک های علمی عضو هستند و 295 پارک عضو انجمن پارکهای فناوری مرتبط با دانشگاه هستند.
در یک تقسیم بندی کلی پارکهای علمی و فناوری را می توان به سه دسته تقسیم کرد:
مراکز رشد شرکتها و موسسات که جهت شرکتهای نوپا است. پارکهای علمی و فناوری که بیشتر شرکت ها و موسسات تحقیقاتی و فناوری در آن حضور دارند و شهرک های علمی و تحقیقاتی که متشکل از چندین پارک، دانشگاه و مراکز مسکونی است.
هم اکنون تعریف واحدی از پارکها یا شهرکها در جهان وجود ندارد و کشورها بر اساس مقتضیات و نیازهای خود به ایجاد پارکها اقدام می نمایند. اسامی مختلفی نیز برای پارکها در کشورهای مختلف از قبیل مرکز نوآوری، مرکز کارآفرینی، پارک فناوری، پارک علمی، پارک تحقیقاتی، قطب فناوری، شهر علمی – تحقیقاتی، تکنوپولیس، تکنوپل و ... گذاشته شده است.
هدف اصلی یک پارک فناوری
اگرچه هر شهر یا کشوری ممکن است دلایل متفاوتی برای ایجاد پارکهای فناوری داشته باشد، ولی عموماً هدف اولیه از تشکیل یک پارک فناوری افزایش تعداد شرکت های کوچک و متوسط دانش محور است «که کارآفرین نیز هستند» تا در یک محیط اقتصادی به فعالیت بپردازند. از این شرکتها به عنوان پشتوانه بخش خصوصی برای کمک به تنوع اقتصادی نام برده می شود.
کشورهای در حال توسعه که تجربه چندانی در زمینه فناوری ندارند، ممکن است از پارک های فناوری جهت جذب سرمایه گذاری خارجی برای ایجاد شغل و همچنین افزایش درآمدهای مالیاتی استفاده کنند.
در سال 2002IASPتعریف پارک علمی توسط
یک پارک علمی سازمانی است که به وسیله متخصصان حرفه ای اداره می شود و هدف اصلی این سازمان افزایش ثروت در جامعه از طریق تشویق و ارتقاء فرهنگ نوآوری و افزایش قدرت رقابت در میان شرکتها و موسساتی است که متکی بر علم و دانش در محیط پارک فعالیت می کنند. برای دستیابی به این هدف یک پارک علمی با ایجاد انگیزش و مدیریت جریان دانش و فناوری در میان دانشگاه ها، مرکز تحقیق و توسعه، شرکتهای خصوصی و بازار، ایجاد و رشد شرکتهای متکی بر نوآوری را از طریق مراکز رشد و فرآیندهای زایشی تسهیل می نماید. پارکهای علمی همچنین خدماتی با ارزش افزوده بالا و فضاهای کاری و تاسیسات مناسب و کیفی به موسسات مستقر در پارک ارائه می نمایند.
پروفسور رستم لالکاکا، پارک فناوری را این گونه تعریف می کند: « پارک فناوری، یک توسعه مبتنی بر مالکیت، در یک محیط فیزیکی با کیفیت بالا و پارک مانند است. آنها از مزایای نزدیکی به منابع مهم سرمایه معنوی، زیر ساخت های مناسب و سیاست های راهنمایی کننده، بهره مند می شوند و شرکت های مبتنی بر فناوری و موسسات دولتی را در یک محیط مدیریت شده حمایت می کنند و بنابراین، تعامل، توسعه فناوری و رشد اقتصادی را تسهیل می کنند. »
بررسی یک مفهوم
پارک فناوری عبارتی عام و این روزها فراگیر است که به دلیل وسعت تعابیری که از آن می شود گاهی گیج کننده و ناشناخته می کند.
از این اصطلاح در واقع برای توصیف سطح متنوعی از فعالیت ها در یک منطقه خاص جهت تحریک توسعه کارآفرینی شرکت های کوچک و متوسط دانش محور در یک کشور استفاده می شود. عبارت پارک فناوری حداقل 16 مترادف دارد که رایج ترین آنها پارک علمی، پارک تحقیقاتی و قطب فناوری هستند. زمینه های جدید در فعالیت پارکهای فناوری دائماً در حال زیاد شدن هستند تا این پارکها از رقبای فراوان خود که حدود 295 پارک فناوری در سراسر جهان هستند، متمایز شوند.
پارکهای فناوری از اوایل دهه 50 میلادی در آمریکا ایجاد شدند و امروزه نیز در سراسر جهان وجود دارند و تعدادشان روز به روز در حال افزایش است. در ابتدا مقوله پارک فناوری تعریف بسیار محدودی داشت که تمرکز اصلی آن بر مستغلات پارک بود، چه آنکه طبق این تعریف دانشگاه ها نوعاً مستغلات، فضاهای اداری یا تجهیزات تحقیقاتی را به واحدهای تجاری اجاره می دهند. گاهی اوقات این ترکیب به شهرک های صنعتی یا محل تجمع شرکت ها شباهت می یابد. امروزه این مقوله توسعه یافته است تا محدوده وسیع تری از فعالیت ها شامل توسعه اقتصادی و انتقال فناوری را در بر گیرد.
اگرچه تعاریف گوناگونی در مورد پارک فناوری ارائه شده است، ولی تعریفی که ما در این مقاله آن را مدنظر قرار می دهیم، یک پارک فناوری را واحدی می داند که:
1. با موسسات آموزشی و پژوهشی در ارتباط است.
2. زیر ساخت ها و خدمات پشتیبانی، خصوصاً مستغلات و فضاهای اداری را برای واحدهای تجاری فراهم
می نماید.
3. وظیفه انتقال فناوری را بر عهده دارد.
4. وظیفه توسعه فناوری را بر عهده دارد.
نکته قابل ذکر آن است که به هر حال همه پارکهای فناوری به همه این خصوصیات دست نمی یابند و برخی نیز ممکن است وظایفی اضافه بر آنچه ذکر شد نیز داشته باشند. آنگونه که انجمن بریتانیا در تعریف خود می آورد مقوله پارک فناوری شامل محدوده وسیع و متنوعی از ابتکارات و نوآوری ها می شود که این نوع تنوع حتی در داخل یک پارک نیز وجود دارد. بنابراین امکان ارائه تعریفی محکم و فراگیر در این مورد وجود نخواهد داشت.
به عنوان مثال، در سال 1993 در ایالات متحده آمریکا مساحت متوسط پارکهای فناوری 200 هکتار بود با بیش از 200 هزار فوت مربع ساختمان، 12 شرکت عضو، 300 نفر شاغل و 250 هزار دلار بودجه عملیاتی.
پارکهای خارج از ایالات متحده آمریکا عموماً حجمی کوچکتر دارند و در موقعیت های بسیار متفاوتی قرار دارند؛ از یک فضای سبز وسیع در محیطی روستایی گرفته تا پارکهای عمودی در ساختمان های بلند واقع در شهرهای بزرگ. امروزه، حدود 250 پارک فناوری در انجمن بین المللی پارک های علمی عضو هستند و 295 پارک عضو انجمن پارکهای فناوری مرتبط با دانشگاه هستند.
در یک تقسیم بندی کلی پارکهای علمی و فناوری را می توان به سه دسته تقسیم کرد:
مراکز رشد شرکتها و موسسات که جهت شرکتهای نوپا است. پارکهای علمی و فناوری که بیشتر شرکت ها و موسسات تحقیقاتی و فناوری در آن حضور دارند و شهرک های علمی و تحقیقاتی که متشکل از چندین پارک، دانشگاه و مراکز مسکونی است.
هم اکنون تعریف واحدی از پارکها یا شهرکها در جهان وجود ندارد و کشورها بر اساس مقتضیات و نیازهای خود به ایجاد پارکها اقدام می نمایند. اسامی مختلفی نیز برای پارکها در کشورهای مختلف از قبیل مرکز نوآوری، مرکز کارآفرینی، پارک فناوری، پارک علمی، پارک تحقیقاتی، قطب فناوری، شهر علمی – تحقیقاتی، تکنوپولیس، تکنوپل و ... گذاشته شده است.
هدف اصلی یک پارک فناوری
اگرچه هر شهر یا کشوری ممکن است دلایل متفاوتی برای ایجاد پارکهای فناوری داشته باشد، ولی عموماً هدف اولیه از تشکیل یک پارک فناوری افزایش تعداد شرکت های کوچک و متوسط دانش محور است «که کارآفرین نیز هستند» تا در یک محیط اقتصادی به فعالیت بپردازند. از این شرکتها به عنوان پشتوانه بخش خصوصی برای کمک به تنوع اقتصادی نام برده می شود.
کشورهای در حال توسعه که تجربه چندانی در زمینه فناوری ندارند، ممکن است از پارک های فناوری جهت جذب سرمایه گذاری خارجی برای ایجاد شغل و همچنین افزایش درآمدهای مالیاتی استفاده کنند.
در سال 2002IASPتعریف پارک علمی توسط
یک پارک علمی سازمانی است که به وسیله متخصصان حرفه ای اداره می شود و هدف اصلی این سازمان افزایش ثروت در جامعه از طریق تشویق و ارتقاء فرهنگ نوآوری و افزایش قدرت رقابت در میان شرکتها و موسساتی است که متکی بر علم و دانش در محیط پارک فعالیت می کنند. برای دستیابی به این هدف یک پارک علمی با ایجاد انگیزش و مدیریت جریان دانش و فناوری در میان دانشگاه ها، مرکز تحقیق و توسعه، شرکتهای خصوصی و بازار، ایجاد و رشد شرکتهای متکی بر نوآوری را از طریق مراکز رشد و فرآیندهای زایشی تسهیل می نماید. پارکهای علمی همچنین خدماتی با ارزش افزوده بالا و فضاهای کاری و تاسیسات مناسب و کیفی به موسسات مستقر در پارک ارائه می نمایند.