یک ردیف گلوله

«مي خواهم نباشد اين عمر و زندگي را كه من مي گذارانم. اين راه خراب شده، تمامي ندارد. چهار ساعت اين سر و چهار ساعت آن سر. آن هم تو اين تابستان.»
اين همه غرولندي بود كه اعضاي خانواده هر پانزده روز يك بار، كم و بيش، آن را از مادرشان مي شنيدند و هيچ نمي گفتند.
عرق سر و صورتش را با گوشه آستين بلندش پاك كرد. كوله بارش را از پشتش گرفت. يك ليوان آب به او داد. نوشيد. كمي از آب در ليوان مانده بود، آن را كف دستش ريخت و به سرو صورت و گردنش زد.
-اوه، چه قدر گرمم شده.
يك استكان چاي برايش ريخت. آن را سر كشيد و پياله اش را كناري گذاشت؛ كمي آرام شد.
-مادر جان، خوش آمدي. ليلا چه طور بود؟ او را ديدي؟
-بله ديدم. احوال همه شما را پرسيد. خانه شان آباد، مثل دفعه هاي پيش نبود كه از پشت قفس هم ديگر را ببينيم. دو ساعت كنار هم نشستيم. چيزهاي زيادي هم برايش بردم. انشاالله مساله مهمي ندارد. ولي نمي دانم چرا بي طاقت بود. هر چه برايش حرف مي زدم، دلش پيش من نبود. اين كيسه را هم به من داد كه بياورم.
شلوار و بلوزي را از كيسه در آورد. بوي خيلي چيزها از آن به مشام مي رسيد. كمي لباس ها را زيرو رو كرد. جيب و كمر شلوار را جستجو كرد. بعد به بلوز خيره شد. يقه بلوز دو لايه بافته شده بود. آن را شكافت. دست ماليد. خش خش چيزي به گوش اش خورد. جايي را كه شكافته بود با تيغ گشاد كرد و چند تكه كاغذ از آن بيرون آورد.



گله جان! آسمان اين جا فقط يك جور است و يك رنگ دارد. خورشيد در آن نه طلوع مي كند نه غروب. وقت مي گذرد. از دوازده به دوازده و از دوازده اي به دوازده اي ديگر. اما كي به اين دوازده ها توجه مي كند؟! كدام شان ظهر است و كدام شان نيمه شب؟ حتي وعده هاي غذا خوردن طوري با هم قاطي شده اند كه بيشتر آدم را سردرگم مي كند. در اين جا مرگ از راست گويي و دروغ، از وفاداري و بي وفايي، از خدمت و خيانت، حتي از عشق و محبت بيشتر حضور دارد. در اين جا گاه، مرگ تابلو است، گاه نمايش. گاه يك جرعه آب است و گاه دستي كه سينه اي را لمس مي كند.



كاغذ را كنار گذاشت. تكه كاغد ديگري برداشت كه مثل سيگار لوله شده بود. آن را باز كرد.



وقتي بود از وقت هاي بي آفتاب اين جا. نگهبان در را باز كرد.غضبناك و خشن. ورقه اي در دست داشت:
- ليلا غفور و پروين غلام.
هر دو با هم گفتيم:
- بله.
- تا ده دقيقه ديگر وصيت نامه و هر سفارش ديگري داريد براي كس و كارتان بنويسيد و سر جاي تان بگذاريد...آماده باشيد.



دو برگ كاغد و دو قلم هم براي ما گذاشت.
هر دو به هم نگاه كرديم. دست پاچه شديم. پروين از من آشفته تر بود. دست و پاي خود را گم كرده بود. مي لرزيد. سيران هم از آن طرف پريشان بود؛ گاه گاه نيز مي گفت:
- خدا كريم است.
پروين گريه كرد.
- ليلا جان! يعني ما تمام شده ايم؟ به پايان رسيده ايم؟ به همين زودي! آخر چه بنويسم؟ چه بگويم؟
من هم دستم با قلم سست شد. مي خواستم برخي واژه ها را به ياد بياورم. در آن لحظه واژه اي نمانده بود. لحظه هاي حساسي بودند. گريه پروين بيش از حد من را ناراحت كرد. بلند شدم، شانه هايش را گرفتم و تكان دادم.
- چرا گريه مي كني؟ فكر مي كني ما را براي ميهماني به اين جا آورده اند؟ مرگ چي هست كه از آن مي ترسي؟ تو روزي چند بار با مرگ دست به يقه مي شوي. در غذا خوردن؛ در آب خوردن؛ وقتي تو را به دستشويي مي برند؛ وقتي تو را به توالت مي برند! پس بنويس، چيزي براي كس و كارت بنويس.
خودم هم با خط درشت نوشتم عزيزانم مرا ببخشيد.
ده دقيقه گذشت و از سيران خداحافظي كرديم.
خيلي زود چشم هاي مان را بستند. همان لحظه پروين به نفس نفس افتاد. گاهي صداي پاي نگهبان نمي گذاشت صداي نفس هاي او را بشنوم. ناگهان خرخر او قطع شد. متوجه شدم كه او را به جاي ديگري برده اند.
نگهبان سه-چهار پله مرا پايين برد و در آخرين پله گفت:
- كفش هايت را در بياور.
اتاقي فرش شده بود و كساني در آن جا بودند. بعد از غرولندي، كسي شروع به حرف زدن كرد.
- قبل از آن كه اعدام بشوي بايد شوهري داشته باشي، لذا ما اكنون تو را عقد مي كنيم.
واژه عقد مثل سيخي در دلم فرو رفت. فرياد زدم:
- جناب لازم نيست كسي را عقد كنيد. در اين زندان، همه زن هستند.
سيلي محكمي بيخ گوشم را سرد كرد. بعد نگهبان دستم را كشيد و برد. كمي بعد گفت:
- پله...
من هم پله ها را در خيال خود مي شمردم...يك،دو...كه ناگهان كسي من را هل داد. تلو تلو خوران جلو رفتم. فكر كردم من را به زير زمين مي اندازند؛ اما خود را روي زمين يافتم. اتاق ديگري بود. نمي دانم چند نفر در آن اتاق بوديم، باز هم خرخر پروين را شنيدم. يك نفر آمد و دست هاي مان را از پشت محكم بست. لحظه اي بعد، شخص ديگري حكم اعدام را خواند.
]چون شماها، يعني اين گروه، عليه رژيم اقدام كرده ايد، بايد به سزاي اعمال تان برسيد.[
من از اين حكم تعجب كردم. اعدام كردن كه اين طور نمي شود! چرا اسم ها را نمي خوانند؟ چرا نمي گويند مطابق حكم به اين شماره و فلان جرم در فلان روز و تاريخ حكم اعدام تان صادر مي شود؟ من داشتم با خودم يك و دو مي كردم كه ناگهان شليك رگبار و جيغ بلندي سكوت را شكست. منتظر بودم به من هم شليك شود، اما نشد. نگهبان دوباره دستم را گرفت و من را به راه پرپيچ و خمي برد كه در بعضي جاها از دويا سه پله بالا مي رفت. خلاصه نفهميدم از كجا من را برد و كجا به من گفت كفش هايت جلو پايت است، بپوش! چشم هايم را باز كرد و من را در داخل اتاقي انداخت. تازه فهميدم كه اتاق خودمان است.
سيران با خوشحالي من را در آغوش كشيد و گفت:
- آه ليلي جان! برگشتي؟ الحمدوالله طوري نشد. پس پروين كو؟ من همان طور به او خيره شده بودم و نمي دانستم چه بگويم.
- پروين؟ نمي دانم.
طولي نكشيد كه پروين را هم آوردند. به تدريج تك تك درهاي اين طرف و آن طرف مان باز مي شد و صداي قهقهه در سلول ها مي پيچيد.
آن شب تا صبح به اين نمايش خنديديم. از پروين پرسيدم راستي آن صداي جيغ چه بود كه پس از رگبار به گوش رسيد؟
پروين خنديد و گفت:
- آن هم نمايش بود!



تكه كاغذ لوله شده ديگري در آورد. در آن نوشته شده بود:



اين نمايش گاه گاه تكرار مي شود و به مساله اي عادي تبديل شده است.
هر بار كه به يكي از ما مي گويند وصيت نامه ات را بنويس، لبخندي مي زند و به ديگران مي گويد: اگر بازنگشتم، برايم بنويسيد. آن هاي ديگر هم لبخند مي زنند و مي گويند:
- برمي گردي! عقدت مي كنند و برمي گردي.



پانزده روز بعد از آن ملاقات، مادرش دوباره رفت. غروب، ديرهنگام، ساعتي از شب گذشته بود كه برگشت. مثل سابق بي صدا وارد خانه نشد؛ با صورت خراشيده، سر و موي آشفته و دو مشت گل بر شانه هايش ماليده بود كه داشتند خشك مي شدند. فرياد «روله رو» و واي واي اش به عرش مي رسيد، اهالي محل به خانه ريختند. يك كيسه كوچك آخرين يادگاري ليلا بود.



گلاويژ جان! ساعت يازده بود. در باز شد. نگهبان صدايم كرد، كه رفتم. چيزي در دست نداشت. اين بار چشم هايم را نبست. شانه به شانه خودش من را مي برد. من از اين كار تعجب كردم. سه روز قبل با دوست محمد بيگ روبه روي مان كردند. او بريده بود. خيلي چيزها را لو داده بود. حتي نام پدرم را هم دقيقاً به آن ها گفته بود؛ چون تا آن لحظه من اسم پدر بزرگم را به جاي اسم پدرم به آن ها گفته بودم.
در اتاق بزرگ فرش كرده اي مادرم منتظرم بود. دو كيسه بزرگ وسايل برايم آورده بود. به ما گفتند تا دل تان مي خواهد بنشينيد و حرف بزنيد.
مادرم براي آن ها دعاي خير كرد. اكنون كه نامه را مي نويسم براي سادگي و بي كسي مادرم گريه ام گرفته است.
آه، مادر جان! آن چند ساعت در راه به چه فكر كرده اي؟ چند بار گفته اي: اين كه پيش خدا چيزي نيست، كه وقتي به آن جا برسم، دل آن ها نرم شده باشد و بگويند: دخترت هيچ گناهي ندارد، بيا او را با خودت ببر! آن وقت يك ماشين دربست كرايه مي كردم و تا دم در خانه توقف نمي كردم و در آن جا چنان جشن و شادماني راه مي انداختم كه نپرس. با اين فكرها چه شادي و سروري به تو دست داده باشد... يا چند بار فكرهاي بد به دلت خطور كرده و با انشاالله و خدا نكند، آن را از خودت دور كرده باشي؟
گه له گيان! امروز سيزدهم ماه «حزيران» است. ماه «جوزردان» خودمان. يعني امروز هفت ماه و دو هفته است كه دست گير شده ام... دو ساعت بيشتر نشستيم. بلوز و شلواري را به او دادم كه بياورد. بعد هم ديگر را در آغوش گرفتيم. درست مثل آن روزي كه پدرم براي هميشه ما را ترك كرد. دل تنگ شدم. كيسه ها را برداشتم و همراه نگهبان پيش رفقايم برگشتم. آن ها هم از اين ملاقات تعجب كردند. سيران وسايل را كه ديد، قهقهه اي سر داد و گفت:
- مادرت فكر كرده در اين جا مراسم مولودخواني داريم.
- دخترها، از اين ماجرا سر در نمي آورم. وقتي من را بردند، چشم هايم را نبستند. دو ساعت بيشتر نشستيم. غدا و خوراك خوبي به ما دادند! چه غذايي!
پروين كه هميشه دوست دارد من را عصباني كند، با صدايي شبيه صداي پيرزن ها گفت:
- پتياره! نكند با آن ها روي هم ريخته باشي؟!
من هم عصباني شدم و فرياد زدم:
- خفه شو، حرف بي خود نزن.
- باشه،باشه. عصباني نشو، شوخي كردم.
گله جان! غروب نگهبان آمد و به ما گفت:
- خودتان را براي حمام آماده كنيد.
با عجله حوله و صابون و لباس هاي تميزمان را آماده كرديم.
در اين جا تا دادگاهي نشوي لباس مخصوص زنان نمي پوشي. به همين خاطر، لباس هاي امروزم نه تنها تميز، بلكه نو است. حمام اين جا هم چه حمامي! همين قدر فرصت داري كه خودت را گربه شور كني. فورا صدا مي زنند و مي گويند تمام!
حالا شب است و دور هم نشسته ايم. ميوه و شيريني هايي را كه مادرم آورده است، وسط گذاشته و داريم گل مي گوييم و گل مي شنويم. پروين كه در دنياي شاد خودش است، به من مي گويد:
- دختر، الهي بابات نميره! مثل اين كه امشب مي خواهند عروس ات كنند. خودت را نونوار كرده اي؛ اين همه ميوه و شيريني ريخته اي؛ اگر از ترس اين قرمساق ها نبود، شروع مي كردم به هلهله و كف زدن و آواز خواندن. چه مي دانيم، كي مي گه امشب هم دوباره عقدمان نمي كنند؟
با عجله برخاست و روي ديوار نوشت:
يادگار شب سيزده حزيران. شب بسيار خوبي بود. ساعت 11
سيران، پروين، ليلا
و هر سه زير نام خود را امضا كرديم.
گله جان! اكنون ده دقيقه به دوازده است. صداي چرخيدن كليد در قفل به گوش مي رسد. هر سه به يك ديگر نگاه مي كنيم. تصور مي كنيم به خاطر سرو صداي ما است كه مي گويند خفه شويد!
نگهبان بود. به من گفت:
- بيا اين قلم و كاغذ. وصيت نامه ات را بنويس.
هر سه با صداي بلند خنديديم. سيران مي گويد:
- خودت را خسته نكن؛ من بعداً برايت مي نويسم.
پروين هم مي گويد:
- نه... بايد خودش بنويسد.
]عزيزانم من را ببخشيد[. اين سومين بار است كه من را به اين نمايش مي برند. فكر مي كني امشب اين تأتر چگونه خواهد بود؟! مثل دفعات قبل يا شكل ديگر؟ امشب براي چه كسي عقدم خواهند كرد؟!
شب 13 حزيران
خواهرت ليلا



دست هايش را از پشت بستند. پارچه اي را كه با آن چشم هايش را بسته بودند، محكم تر كردند. گوش اش را تيز كرد تا بفهمد، آيا مثل دفعه هاي قبل صدا يا حركت كسي را حس مي كند؟ هيچ صدايي نبود. پچ پچي به گوش اش رسيد. آن گاه شخصي با صداي گرفته و بلند او را به عقد در آورد. براي او مهم نبود آن كس كيست. در دل خود گفت: باز هم نمايش. در اين لحظه نفهميد چرا زير پايش به خارش افتاد. به اين حالت خنده اش گرفت. با انگشت بزرگ پاي ديگرش آن را خاراند.غلغلك اش آمد. اين غلغلك، او را به ياد روزهايي انداخت كه پنج شش ساله بود. پدرش ظهرها از اداره مي آمد. كمي دراز مي كشيد. او فوراً خودش را روي سينه اش مي انداخت. پدرش كمي با او بازي مي كرد. چند بار زير پايش را مي خاراند. آن قدر مي خنديد تا مادرش به صدا در مي آمد و مي گفت:
- ديگر بس است. دل درد مي گيرد.
پس از آن پدرش بلند مي شد و بسته اي نقل از جيبش در مي آورد و مي گفت:
-اين هم نقل براي نقل خانم.
او هم آن را مي گرفت و باز مي كرد و يكي از نقل ها را به دهانش مي انداخت.
- آه از مزه آن نقل ها!
آب دهان را قورت داد. مزه نقل و لبخند هنوز روي لب هايش بود. انگشت بزرگ اش هنوز زير پاي ديگرش را مي خاراند كه افسر شروع به خواندن حكم كرد.
]در اجراي حكم شماره 117 و به جرم فعاليت عليه رژيم، دادگاه در آخرين جلسه خود در شب 13 حزيران، دستور اعدام متهم، ليلا غفور غريب را صادر كرد و همان شب نيز اجرا خواهد شد.[
همين كه واژه «اجرا خواهد شد» را شنيد، يك رديف گلوله، با مزه نقل و لبخند روي لپش قاطي شد.