پل آبرو (خرانق)
این پل بسیار قدیمی از نظر معماری کاربردی در نوع خود بی نظیر است و در خرانق قرار دارد. پل آبرو در ابتدا با سنگ های ماسه ای (سیلسی)، ملات و آهک ساخته شده و با پایه های قطور و طاق های قوسی به یکدیگر متصل شده است. مصالح به کار رفته در ساخت پل، سنگ و گچ است و به سبک معماری دوره ساسانیان بنا شده است. این پل دارای چهار دهانه است. پایه های دهانه پل از سنگ و ملات ساروج ساخته شده و دهانه ها به سبک رومی طاق زده شده است.
قلعه ها
نارین قلعه
نارین قلعه یا "نارنج قلعه" مهم ترین بنای تاریخی شهرستان میبد است. این قلعه از بناهای مربوط به قبل از اسلام است و در دوران "مظفریان" تعمیراتی در آن صورت گرفت. مساحت این قلعه هفت طبقه، سه هکتار و دارای برج و بارو و دربندهای متعدد است و بالای تپه ای مسلط بر شهر میبد قرار دارد. قطر پایین ترین حصار قلعه که قسمت بزرگی از آبادی میبد را در برمی گرفت، پنج و در بعضی قسمت ها به بیست متر می رسید. هم اکنون قسمتی از این حصار هنوز باقی مانده است. نارنج قلعه دارای اتاق های متعددی بود. در حال حاضر قسمت هایی از این اتاقک های کوچک و تو در تو، موجود است و بسیاری از آن ها نیز به علت قرار گرفتن در طبقات پایین و ریختن راهروها هنوز کشف نشده است. براساس باورهای شفاهی مردم، بنای این قعله مربوط به دوران "سلیمان" پیغمبر است.
قلعه مهرجرد
قلعه مهرجرد در محله "در قلعه" شهرستان میبد قرار دارد. قلعه مهرجرد را می توان متعلق به دوره های زندیه و افشاریه دانست. این قلعه با مصالح خشت و گل و در سه طبقه بنا شده است. حصارهای قلعه چینه ای و بر روی آن تزییناتی از همان مصالح اصلی به کار رفته است. در ورودی قلعه از جنس چوب است.
قلعه ابرند آباد
این قلعه در روستای "ابرندآباد" شهر یزد واقع شده است. این قلعه از آثار "ابرند" از سرهنگ های "ایراندخت" دختر "خسرو پرویز" است و قدمت آن به دوران ساسانی می رسد. قلعه ابرند آباد از خشت و گل و در دو طبقه بنا شده است. از طبقه اول بنا، راهروی کم عرضس که در چهار بدنه بنا ادامه یافته و دریچه هایی به داخل قلعه دارد، به جای مانده است. قلعه دارای سردری بلند در سه طبقه است. چهار برج مدور در چهار گوشه بنا ساخته شده است. در ضلع شمالی و جنوبی، حد واسط دو برج کناری، یک برج با قطر کم تر قرار دارد.
قلعه رباط ابر کوه
این قلعه در حاشیه غربی شهرستان ابرکوه واقع و متعلق به دوره صفویه است. این قلعه مسکونی، دارای نه برج مدور است و روی آن ها، تزیینات هندسی دیده می شود. دور تا دور برج، نقش هایی شبیه صلیب، مربع و لوزی ایجاد شده است. برج ها به سه قسمت زیر برج، میان برج و سربرج تقسیم می شوند. دیوار حصار دور قلعه را، نه چینه تشکیل می دهند. مصالح به کار رفته در بنای قلعه، خشت، گل و سنگ است. سنگ با ملات ماسه آهک در زیر سازی و بنای قلعه به کار رفته است. ورودی اصلی قلعه در ضلع شرقی است.
قلعه شواز
مهم ترین قلعه کوهستانی شهریزد، قلعه رفیع، محکم و با عظمت "شواز" است. این قلعه مسکونی با مساحت پنج هزار متر مربع، در ارتفاع صد متری، بر فراز صخره های سنگی از نوع سنگ های سفت رسوبی بنا شده و در اطراف آن پرتگاه ها و خاکریزی هایی با شیب تند وجود دارد. دیوارهای اصلی بنا از بیرون سنگ و از داخل، خشت خام و درگاه ورودی آن از آجر است. قلعه در طرف شرق گاو پهلوی مرتفعی دارد که از آجر بنا شده و از آن برای کشیدن آب استفاده می کردند. از زیبایی های دیگر این قلعه، در سنگی آن است. علاوه بر این، در داخل قلعه چند مغازه در دل سنگ کنده اند که شباهت بسیار به مغازه های "میمند" کرمان و "لاریجان" مازندران دارد.
قلعه مروست
این قلعه در مرکز شهر "مروست" واقع شده و متعلق به قرن هفتم هـ. ق است. قلعه مروست با مصالح خشت و گل و به کار گیری آجر در سر در بنا، بر فراز بلندی مشرف به شهر قرار دارد و در سه گوشه آن، سه برج مدور به چشم می خورد. در گوشه ضلع جنوب شرقی، به جای برج ورودی، سردر ورودی قلعه قرار دارد. ورودی قلعه به یک هشتی با پوشش گنبدی می رسد. سر در ورودی در دو طبقه بنا شده، سقف های طبقه اول آن کاملاً فرو ریخته و تنها پایه های آن به جای مانده است. یک حلقه چاه کم عمق در ضلع شمال شرقی قلعه دیده می شود. قسمتی از اصطبل ضلع جنوب غربی قلعه با پوشش طاق و تویزه، هنوز باقی مانده است.
قلعه رحمت آباد
قلعه رحمت آباد در در روستای "رحمت آباد" شهر یزد قرار دارد. مالک اولیه این قلعه، شخصی به نام "حاجی ابوالقاسم دشتی" بود. زیباترین بخش معماری این قلعه، دروازه ورودی و عمارت اربابی آن در ضلع جنوبی است که با آجر ساخته شده است. در چهار طرف این قلعه، چهار برج نگهبانی به ارتفاع حدود ده متر وجود داشت و دیوارهایی چینه ای با ارتفاع حدود نه متر، قلعه را محصور می کرد. در حال حاضر دو برج دیده بانی آن و قسمتی از حصار ضلع جنوبی باقی مانده است.
قلعه پهلوان بادی
در جنوب غربی شهرستان تفت، در جاده "دره گاهان" و بر فراز کوهی به نام "میلک"، دو اثر قدیمی به چشم می خورد. قلعه قدیمی "پهلوان بادی" در عین صعب العبور بودن، از مصالح آجر ساخته شده است و مربوط به دوران پیش از اسلام است. در داخل این قلعه بقایای آسیایی که به "آسیاب پهلوان بادی" معروف است، دیده می شود.
منبع : کتاب میراث فرهنگی استان یزد
تهیه و تنظیم: زهره پری نوش
این پل بسیار قدیمی از نظر معماری کاربردی در نوع خود بی نظیر است و در خرانق قرار دارد. پل آبرو در ابتدا با سنگ های ماسه ای (سیلسی)، ملات و آهک ساخته شده و با پایه های قطور و طاق های قوسی به یکدیگر متصل شده است. مصالح به کار رفته در ساخت پل، سنگ و گچ است و به سبک معماری دوره ساسانیان بنا شده است. این پل دارای چهار دهانه است. پایه های دهانه پل از سنگ و ملات ساروج ساخته شده و دهانه ها به سبک رومی طاق زده شده است.
قلعه ها
نارین قلعه
نارین قلعه یا "نارنج قلعه" مهم ترین بنای تاریخی شهرستان میبد است. این قلعه از بناهای مربوط به قبل از اسلام است و در دوران "مظفریان" تعمیراتی در آن صورت گرفت. مساحت این قلعه هفت طبقه، سه هکتار و دارای برج و بارو و دربندهای متعدد است و بالای تپه ای مسلط بر شهر میبد قرار دارد. قطر پایین ترین حصار قلعه که قسمت بزرگی از آبادی میبد را در برمی گرفت، پنج و در بعضی قسمت ها به بیست متر می رسید. هم اکنون قسمتی از این حصار هنوز باقی مانده است. نارنج قلعه دارای اتاق های متعددی بود. در حال حاضر قسمت هایی از این اتاقک های کوچک و تو در تو، موجود است و بسیاری از آن ها نیز به علت قرار گرفتن در طبقات پایین و ریختن راهروها هنوز کشف نشده است. براساس باورهای شفاهی مردم، بنای این قعله مربوط به دوران "سلیمان" پیغمبر است.
قلعه مهرجرد
قلعه مهرجرد در محله "در قلعه" شهرستان میبد قرار دارد. قلعه مهرجرد را می توان متعلق به دوره های زندیه و افشاریه دانست. این قلعه با مصالح خشت و گل و در سه طبقه بنا شده است. حصارهای قلعه چینه ای و بر روی آن تزییناتی از همان مصالح اصلی به کار رفته است. در ورودی قلعه از جنس چوب است.
قلعه ابرند آباد
این قلعه در روستای "ابرندآباد" شهر یزد واقع شده است. این قلعه از آثار "ابرند" از سرهنگ های "ایراندخت" دختر "خسرو پرویز" است و قدمت آن به دوران ساسانی می رسد. قلعه ابرند آباد از خشت و گل و در دو طبقه بنا شده است. از طبقه اول بنا، راهروی کم عرضس که در چهار بدنه بنا ادامه یافته و دریچه هایی به داخل قلعه دارد، به جای مانده است. قلعه دارای سردری بلند در سه طبقه است. چهار برج مدور در چهار گوشه بنا ساخته شده است. در ضلع شمالی و جنوبی، حد واسط دو برج کناری، یک برج با قطر کم تر قرار دارد.
قلعه رباط ابر کوه
این قلعه در حاشیه غربی شهرستان ابرکوه واقع و متعلق به دوره صفویه است. این قلعه مسکونی، دارای نه برج مدور است و روی آن ها، تزیینات هندسی دیده می شود. دور تا دور برج، نقش هایی شبیه صلیب، مربع و لوزی ایجاد شده است. برج ها به سه قسمت زیر برج، میان برج و سربرج تقسیم می شوند. دیوار حصار دور قلعه را، نه چینه تشکیل می دهند. مصالح به کار رفته در بنای قلعه، خشت، گل و سنگ است. سنگ با ملات ماسه آهک در زیر سازی و بنای قلعه به کار رفته است. ورودی اصلی قلعه در ضلع شرقی است.
قلعه شواز
مهم ترین قلعه کوهستانی شهریزد، قلعه رفیع، محکم و با عظمت "شواز" است. این قلعه مسکونی با مساحت پنج هزار متر مربع، در ارتفاع صد متری، بر فراز صخره های سنگی از نوع سنگ های سفت رسوبی بنا شده و در اطراف آن پرتگاه ها و خاکریزی هایی با شیب تند وجود دارد. دیوارهای اصلی بنا از بیرون سنگ و از داخل، خشت خام و درگاه ورودی آن از آجر است. قلعه در طرف شرق گاو پهلوی مرتفعی دارد که از آجر بنا شده و از آن برای کشیدن آب استفاده می کردند. از زیبایی های دیگر این قلعه، در سنگی آن است. علاوه بر این، در داخل قلعه چند مغازه در دل سنگ کنده اند که شباهت بسیار به مغازه های "میمند" کرمان و "لاریجان" مازندران دارد.
قلعه مروست
این قلعه در مرکز شهر "مروست" واقع شده و متعلق به قرن هفتم هـ. ق است. قلعه مروست با مصالح خشت و گل و به کار گیری آجر در سر در بنا، بر فراز بلندی مشرف به شهر قرار دارد و در سه گوشه آن، سه برج مدور به چشم می خورد. در گوشه ضلع جنوب شرقی، به جای برج ورودی، سردر ورودی قلعه قرار دارد. ورودی قلعه به یک هشتی با پوشش گنبدی می رسد. سر در ورودی در دو طبقه بنا شده، سقف های طبقه اول آن کاملاً فرو ریخته و تنها پایه های آن به جای مانده است. یک حلقه چاه کم عمق در ضلع شمال شرقی قلعه دیده می شود. قسمتی از اصطبل ضلع جنوب غربی قلعه با پوشش طاق و تویزه، هنوز باقی مانده است.
قلعه رحمت آباد
قلعه رحمت آباد در در روستای "رحمت آباد" شهر یزد قرار دارد. مالک اولیه این قلعه، شخصی به نام "حاجی ابوالقاسم دشتی" بود. زیباترین بخش معماری این قلعه، دروازه ورودی و عمارت اربابی آن در ضلع جنوبی است که با آجر ساخته شده است. در چهار طرف این قلعه، چهار برج نگهبانی به ارتفاع حدود ده متر وجود داشت و دیوارهایی چینه ای با ارتفاع حدود نه متر، قلعه را محصور می کرد. در حال حاضر دو برج دیده بانی آن و قسمتی از حصار ضلع جنوبی باقی مانده است.
قلعه پهلوان بادی
در جنوب غربی شهرستان تفت، در جاده "دره گاهان" و بر فراز کوهی به نام "میلک"، دو اثر قدیمی به چشم می خورد. قلعه قدیمی "پهلوان بادی" در عین صعب العبور بودن، از مصالح آجر ساخته شده است و مربوط به دوران پیش از اسلام است. در داخل این قلعه بقایای آسیایی که به "آسیاب پهلوان بادی" معروف است، دیده می شود.
منبع : کتاب میراث فرهنگی استان یزد
تهیه و تنظیم: زهره پری نوش
(همشهری محترم 
)
