با نگاهی گذرا به سایت‌های اینترنتی، مجلات، روزنامه‌ها و تلویزیون‌های ماهواره‌ای می‌توان با تبلیغات گسترده در زمینه افزایش قد مواجه شد اما این تبلیغات چقدر باواقعیت مطابقت دارد؟...
اگر بپذیریم که افزایش قد جزیی از فرآیند رشد است ناگزیریم به عواملی که بر رشد مطلوب قد تاثیر می‌گذارد اشاره کنیم. این عوامل از ژنتیک گرفته تا هورمون‌ها و تغذیه مناسب هر کدام اثرات بارزی بر این فرآیند دارند. حال سوال این است که آیا شروع رشد با تولد آغاز می‌شود؟ در واقع چنین نیست و شروع رشد از دوران جنینی آغاز می‌شود. پس باید برای رسیدن به قد بلندتر، از دوران بارداری مراقبت از رشد کودک را آغاز کنیم. در دوران بارداری تغذیه مادر تاثیر زیادی بر قد کودک متولد شده دارد. به طوری که مشخص شده است مصرف ناکافی ریزمغذی‌ها در کنار نوشیدن مشروبات الکلی و استعمال دخانیات در دوران بارداری به رشد ناکافی و کم‌وزنی کودک در هنگام تولید منجر می‌شود. مصرف غذا در حد متعادل و مناسب از تمام گروه‌های غذایی برای دست‌یابی به رشد قدی مناسب از اهمیت به سزایی برخوردار است اما سوال اساسی این است که آیا با تغذیه مناسب می‌توان به وراثت ژنتیک که از عوامل اساسی تعیین کننده طول قد است غلبه کرد؟
پیش از پاسخ به این سوال باید مشخص کرد که میزان مورد انتظار برای قد هر فرد چیست؟ قد متوسط برای پسران شامل میانگین قد پدر و مادر به‌علاوه 5/6 و برای دختران میانگین قد پدر و مادر منهای 5/6 است. آیا می‌توان با توجه به تغذیه این قد را افزایش داد. پاسخ به این سوال را باید از متخصصان ژنتیک پرسید؟ اما به طور مختصر می‌توان گفت برای رشد هر فرد یک دامنه یا محدوده وجود دارد به عبارتی مرزهای بالایی و پایینی برای قد هر فرد وجود دارد که از پیش برای هر فرد تعیین شده است. ما با تغذیه مناسب می‌توانیم از مرز حداقل فاصله گرفته و خود را به حداکثر نزدیک کنیم اما نمی‌توانیم از مرز بالایی تجاوز کنیم. بگذارید با مثالی مساله را ساده‌تر کنیم. فرض کنید شما قصد ساختن بنایی را دارید اولین اقدام شما گرفتن مجوز ساخت است. این مجوز به شما اجازه خواهد داد که چند طبقه و تا کجا بسازید. این مجوز ساخت مشابه آنچه است که نقشه ژنی شما برای اینکه قد شما تا کجا پیش برود در اختیارتان قرار می‌دهد. اقدام بعدی پس از گرفتن مجوز تهیه مصالح و گذاشتن مناسب آنها کنار هم است تا هم از استحکام لازم برخوردار باشد و هم زمینه ادامه کار را فراهم می‌کند. فرض کنید شما ساختمانی 5 طبقه قرار است بسازید، پس فونداسیون این ساختمان را برای 5 طبقه آماده می‌کنید. حالا ممکن است در هر طبقه سقف‌ها را 50/2 تا 80/2 در نظر بگیرید. این تفاوت به‌‌طور‌معمول تفاوتی است که در نگاه معمول بین دو ساختمان 5 طبقه قابل مشاهده است. این همان اتفاقی است که در محدوده رشد قد ممکن است رخ دهد. یعنی یک فرد به مرز پایینی و فرد دیگر به مرز بالایی دست یابد عوامل تغذیه‌ای به ما کمک می‌کند که به مرز بالایی برسیم. اما باید توجه داشت که برای حرکت از مرز پایینی به مرز بالایی محدودیت زمانی وجود دارد که نقطه شروع آن از ابتدای بارداری است که نتیجه آن قد و وزن مطلوب در هنگام تولد خواهد بود و نقطه پایانی آن همزمان با بسته شدن صفحات رشد خواهد بود. در مرحله بلوغ با جهش قدی مواجه هستیم و پس از بلوغ به‌‌طور‌معمول افزایش رشد قدی در حدود 6 تا 7 سانتی‌متر خواهد بود. عوامل تغذیه‌ای رشد از تامین درشت مغذی‌ها مانند مواد قندی، چربی‌ها و پروتئین‌ها که انرژی لازم برای سوخت و ساز بدن را تامین می‌کنند تا عوامل ساختمانی و ریزمغذی مانند انواع ویتامین‌ها و مواد معدنی مانند کلسیم، روی و منیزیم همگی عوامل تعیین‌کننده بر میزان قد است. آنچه که امروزه تبلیغات روی آن متمرکز است قرص‌های افزایش قد است که چیزی جز مجموعه‌ای از ویتامین‌ها و مواد معدنی نیست که به قیمت‌های چند برابر فروخته می‌شود. در صورتی که اگر واقعا به آنها نیاز باشد سال‌ها است که با قیمت بسیار ارزان در داروخانه‌ها تحت عنوان قرص‌های مولتی ویتامین مینرال موجود است و نیازی به خرید آنها از طریق تلفن در مکان‌های نامشخص نیست. بسیاری از این مواد از طریق مصرف متعادل و مناسب مواد غذایی قابل دسترس است. مهم تشخیص کمبودها و رفع آن از طریق مواد غذایی یا مکمل‌های غذایی است. مشابه آنچه که در ژاپن اتفاق افتاد و افزایش قد جوانان ژاپنی از سال 1950 تا 1970 با افزایش مقدار کلسیم دریافتی رخ داد و یا آنچه که در بعضی نقاط کشورمان در مطالعات اخیر دفتر بهبود تغذیه وزارت بهداشت مشخص شد و آن کمبود روی بود. اگر چه غلات تامین کننده انرژی، قسمتی از پروتئین‌ها و برخی ویتامین‌ها و مواد معدنی ضروری است اما مشخص شده مصرف نان‌هایی که آرد آنها به خوبی تخمیر نشده است. به دلیل داشتن ماده‌ای به نام فیتات در پوسته غلات مانع از جذب مواد معدنی به خصوص روی و کوتاهی قد می‌شود. سبزی‌ها و میوه‌ها، انواع ویتامین‌ها و مواد معدنی به خصوص پیش‌سازهای ویتامین A را در رژیم غذایی تامین می‌کنند. کمبود متوسط تا شدید ویتامین A مانع رشد مطلوب کودکان می‌شود. منابع سرشار از ویتامین A عبارت‌اند از اسفناج، زردآلو، طالبی و... دریافت کافی کلسیم به ویژه در دوره رشد طولی استخوان‌ها بسیار حایز اهمیت است. بنابراین تغذیه با شیر، ماست، پنیر و انواع کلم را باید به نوجوانان پیش از رسیدن به سن بلوغ توصیه کرد. همین‌طور استفاده از نور خورشید و دریافت ویتامین D از منابع غذایی مانند تخم‌مرغ، خامه، شیر و کره مدنظر قرار گیرد. باید توجه داشت که برای داشتن وضعیت مناسب هورمونی یکی از عوامل مهم وزن مناسب است زیرا وزن اضافی، بلوغ زودرس را به دنبال خواهد داشت و رشد قدی را محدود خواهد کرد. برای رسیدن به قد مطلوب باید وزن کودکان را در محدوده طبیعی حفظ کرد. از طرفی ترشح هورمون رشد که تاثیر مهمی در رشد مطلوب دارد، کاملا تحت تاثیر تغذیه فرد است و با مصرف زیاد موادقندی و گلوکز کاهش و با مصرف غذاهای غنی از پروتئین افزایش می‌یابد. در انتها لازم است متذکر شد که برای رشد قدی بهتر است با متخصص مشورت صورت گیرد و گول تبلیغات را نخورد و حواسمان باشد که تغذیه صحیح، خواب مناسب، فعالیت فیزیکی و حفظ وزن مناسب در محدوده طبیعی در رسیدن به حداکثر رشد قدی فرد بسیار موثر است.
اگر بپذیریم که افزایش قد جزیی از فرآیند رشد است ناگزیریم به عواملی که بر رشد مطلوب قد تاثیر می‌گذارد اشاره کنیم. این عوامل از ژنتیک گرفته تا هورمون‌ها و تغذیه مناسب هر کدام اثرات بارزی بر این فرآیند دارند. حال سوال این است که آیا شروع رشد با تولد آغاز می‌شود؟ در واقع چنین نیست و شروع رشد از دوران جنینی آغاز می‌شود. پس باید برای رسیدن به قد بلندتر، از دوران بارداری مراقبت از رشد کودک را آغاز کنیم. در دوران بارداری تغذیه مادر تاثیر زیادی بر قد کودک متولد شده دارد. به طوری که مشخص شده است مصرف ناکافی ریزمغذی‌ها در کنار نوشیدن مشروبات الکلی و استعمال دخانیات در دوران بارداری به رشد ناکافی و کم‌وزنی کودک در هنگام تولید منجر می‌شود. مصرف غذا در حد متعادل و مناسب از تمام گروه‌های غذایی برای دست‌یابی به رشد قدی مناسب از اهمیت به سزایی برخوردار است اما سوال اساسی این است که آیا با تغذیه مناسب می‌توان به وراثت ژنتیک که از عوامل اساسی تعیین کننده طول قد است غلبه کرد؟
پیش از پاسخ به این سوال باید مشخص کرد که میزان مورد انتظار برای قد هر فرد چیست؟ قد متوسط برای پسران شامل میانگین قد پدر و مادر به‌علاوه 5/6 و برای دختران میانگین قد پدر و مادر منهای 5/6 است. آیا می‌توان با توجه به تغذیه این قد را افزایش داد. پاسخ به این سوال را باید از متخصصان ژنتیک پرسید؟ اما به طور مختصر می‌توان گفت برای رشد هر فرد یک دامنه یا محدوده وجود دارد به عبارتی مرزهای بالایی و پایینی برای قد هر فرد وجود دارد که از پیش برای هر فرد تعیین شده است. ما با تغذیه مناسب می‌توانیم از مرز حداقل فاصله گرفته و خود را به حداکثر نزدیک کنیم اما نمی‌توانیم از مرز بالایی تجاوز کنیم. بگذارید با مثالی مساله را ساده‌تر کنیم. فرض کنید شما قصد ساختن بنایی را دارید اولین اقدام شما گرفتن مجوز ساخت است. این مجوز به شما اجازه خواهد داد که چند طبقه و تا کجا بسازید. این مجوز ساخت مشابه آنچه است که نقشه ژنی شما برای اینکه قد شما تا کجا پیش برود در اختیارتان قرار می‌دهد. اقدام بعدی پس از گرفتن مجوز تهیه مصالح و گذاشتن مناسب آنها کنار هم است تا هم از استحکام لازم برخوردار باشد و هم زمینه ادامه کار را فراهم می‌کند. فرض کنید شما ساختمانی 5 طبقه قرار است بسازید، پس فونداسیون این ساختمان را برای 5 طبقه آماده می‌کنید. حالا ممکن است در هر طبقه سقف‌ها را 50/2 تا 80/2 در نظر بگیرید. این تفاوت به‌‌طور‌معمول تفاوتی است که در نگاه معمول بین دو ساختمان 5 طبقه قابل مشاهده است. این همان اتفاقی است که در محدوده رشد قد ممکن است رخ دهد. یعنی یک فرد به مرز پایینی و فرد دیگر به مرز بالایی دست یابد عوامل تغذیه‌ای به ما کمک می‌کند که به مرز بالایی برسیم. اما باید توجه داشت که برای حرکت از مرز پایینی به مرز بالایی محدودیت زمانی وجود دارد که نقطه شروع آن از ابتدای بارداری است که نتیجه آن قد و وزن مطلوب در هنگام تولد خواهد بود و نقطه پایانی آن همزمان با بسته شدن صفحات رشد خواهد بود. در مرحله بلوغ با جهش قدی مواجه هستیم و پس از بلوغ به‌‌طور‌معمول افزایش رشد قدی در حدود 6 تا 7 سانتی‌متر خواهد بود. عوامل تغذیه‌ای رشد از تامین درشت مغذی‌ها مانند مواد قندی، چربی‌ها و پروتئین‌ها که انرژی لازم برای سوخت و ساز بدن را تامین می‌کنند تا عوامل ساختمانی و ریزمغذی مانند انواع ویتامین‌ها و مواد معدنی مانند کلسیم، روی و منیزیم همگی عوامل تعیین‌کننده بر میزان قد است. آنچه که امروزه تبلیغات روی آن متمرکز است قرص‌های افزایش قد است که چیزی جز مجموعه‌ای از ویتامین‌ها و مواد معدنی نیست که به قیمت‌های چند برابر فروخته می‌شود. در صورتی که اگر واقعا به آنها نیاز باشد سال‌ها است که با قیمت بسیار ارزان در داروخانه‌ها تحت عنوان قرص‌های مولتی ویتامین مینرال موجود است و نیازی به خرید آنها از طریق تلفن در مکان‌های نامشخص نیست. بسیاری از این مواد از طریق مصرف متعادل و مناسب مواد غذایی قابل دسترس است. مهم تشخیص کمبودها و رفع آن از طریق مواد غذایی یا مکمل‌های غذایی است. مشابه آنچه که در ژاپن اتفاق افتاد و افزایش قد جوانان ژاپنی از سال 1950 تا 1970 با افزایش مقدار کلسیم دریافتی رخ داد و یا آنچه که در بعضی نقاط کشورمان در مطالعات اخیر دفتر بهبود تغذیه وزارت بهداشت مشخص شد و آن کمبود روی بود. اگر چه غلات تامین کننده انرژی، قسمتی از پروتئین‌ها و برخی ویتامین‌ها و مواد معدنی ضروری است اما مشخص شده مصرف نان‌هایی که آرد آنها به خوبی تخمیر نشده است. به دلیل داشتن ماده‌ای به نام فیتات در پوسته غلات مانع از جذب مواد معدنی به خصوص روی و کوتاهی قد می‌شود. سبزی‌ها و میوه‌ها، انواع ویتامین‌ها و مواد معدنی به خصوص پیش‌سازهای ویتامین A را در رژیم غذایی تامین می‌کنند. کمبود متوسط تا شدید ویتامین A مانع رشد مطلوب کودکان می‌شود. منابع سرشار از ویتامین A عبارت‌اند از اسفناج، زردآلو، طالبی و... دریافت کافی کلسیم به ویژه در دوره رشد طولی استخوان‌ها بسیار حایز اهمیت است. بنابراین تغذیه با شیر، ماست، پنیر و انواع کلم را باید به نوجوانان پیش از رسیدن به سن بلوغ توصیه کرد. همین‌طور استفاده از نور خورشید و دریافت ویتامین D از منابع غذایی مانند تخم‌مرغ، خامه، شیر و کره مدنظر قرار گیرد. باید توجه داشت که برای داشتن وضعیت مناسب هورمونی یکی از عوامل مهم وزن مناسب است زیرا وزن اضافی، بلوغ زودرس را به دنبال خواهد داشت و رشد قدی را محدود خواهد کرد. برای رسیدن به قد مطلوب باید وزن کودکان را در محدوده طبیعی حفظ کرد. از طرفی ترشح هورمون رشد که تاثیر مهمی در رشد مطلوب دارد، کاملا تحت تاثیر تغذیه فرد است و با مصرف زیاد موادقندی و گلوکز کاهش و با مصرف غذاهای غنی از پروتئین افزایش می‌یابد. در انتها لازم است متذکر شد که برای رشد قدی بهتر است با متخصص مشورت صورت گیرد و گول تبلیغات را نخورد و حواسمان باشد که تغذیه صحیح، خواب مناسب، فعالیت فیزیکی و حفظ وزن مناسب در محدوده طبیعی در رسیدن به حداکثر رشد قدی فرد بسیار موثر است.