پديده «شهيد جاويد»

مصطفي ايزدي

موضوع قيام حضرت سيدالشهدا حسين بن علي (ع) يکي از دامنه دارترين و در عين حال پرتحريف ترين موضوعاتي است که صدها و بلکه هزاران کتاب در طول 14 قرن گذشته توسط انديشمندان پرمايه و محقق يا نويسندگان کم سواد و بي مايه درباره اش نوشته شده است. آيت الله حاج شيخ نعمت الله صالحي نجف آبادي موضوع قيام امام حسين (ع) را حتي فراتر از يک حادثه تاريخي که پرداختن به آن از نگاه تاريخ نگاري امر رايجي شده، مي داند و معتقد است بايد به همان سبک درس هاي عالي اجتهادي (خارج) از طرف علماي طراز اول مورد تحقيق قرار گيرد. صالحي نجف آبادي معتقد است؛ «مساله قيام امام حسين (ع) يکي از پيچيده ترين مسائل تاريخي اسلام است و علت اين پيچيدگي، اختلاف و تعارضاتي است که در مدارک مربوط به اين مساله وجود دارد و به همين جهت در تشخيص حقيقت اين قيام نظرهاي متضادي اظهار شده و از طرفي چون عمل امام حجت است بايد واقعيت نهضت آن حضرت شناخته شود تا مردم بتوانند از آن پيروي کنند بنابراين حرکت امام موضوع يک مساله مهم فقهي و عملي است و تا موضوع حکمي مشخص نشود عمل به آن حکم غيرممکن است. از اين رو پيشنهاد مي شود مساله قيام سبط پيغمبر (ص) در حوزه هاي علميه به همان سبک درس هاي عالي اجتهادي (خارج) از طرف علماي طراز اول مورد تحقيق قرار گيرد و محصول اجتهاد آنان منتشر شود تا به اين وسيله هم به اين آشفتگي که در نوشته هاي نويسندگان و گفته هاي گويندگان وجود دارد خاتمه داده شود و هم مردم از سرگرداني نجات يابند و هم پيروي و بهره برداري از قيام عظيم امام ميسر شود.» با اين ديدگاه صالحي نجف آبادي وارد تحقيق و پژوهش در موضوع قيام امام حسين (ع) شد و پس از هفت سال بررسي و کنکاش جامع و همه جانبه، کتاب ارزشمند «شهيد جاويد» را به جامعه اسلامي و علاقه مندان به حضرت اباعبدالله الحسين (ع) و پژوهشگران تاريخ اسلام ارائه کرد. گزارش انتشار کتاب شهيد جاويد و بحث ها و جدل هايي که بر سر آن در حوزه هاي علميه در ميان روضه خوان ها، در ميان مردم کوچه و بازار و در ميان انقلابيون سال هاي 49 تا 52 پيش آورد بسيار مفصل و خواندني است اما ارائه آن گزارش- که خود کتاب مفصلي خواهد شد- در اين مقاله ميسر نيست و وسع اندک اين نوشته اجازه چنين کاري را نمي دهد. نکته اول اينکه چه شد آيت الله صالحي به تاليف «شهيد جاويد» دست زد؟ ايشان در پاسخ به اين پرسش و ايجاد انگيزه براي کار تحقيق در موضوع امام حسين (ع) و شهيد جاويد گفته است؛ «مرحوم آيت الله بروجردي در حوزه قم يک روح تحقيق دميد و چون من مجذوب ايشان بودم اين مطلب در روح من اثر زياد گذاشت که در هر مساله يي تحقيق جديد بکن. استاد هر چه گفت، گفت. براي خودش گفت. نظر خودش بود. اين را آقاي بروجردي براي ما کاملاً جا انداخت. لذا اين روحيه در من کاملاً جا گرفت که هر مساله يي را بايد از نو فکر کرده، بعد از فکر فهميد که فلان آقا اين مساله را که گفته، آيا درست گفته يا درست نگفته؟ بالاخره در هر مساله جديد ما بايد فکر کنيم و خودمان فکر کنيم. من درباره همه مسائل، نه منحصراً در قضيه امام حسين (ع) در هر بحثي، فقهي، اصولي، تفسيري، رجالي و تاريخي فرق نمي کند من اين روحيه را اعمال مي کردم. يک روز دعوت شدم براي سخنراني در انجمن مهندسين ايران. قرار بود در جلسه انجمن مهندسين در ايام عاشورا پيرامون نهضت امام حسين (ع) صحبت کنم. طبيعي است در يک چنين جلسه يي تحصيلکرده هاي دانشگاه، روشنفکرها و استادان حضور دارند. بايد مطالبي ارائه شود که مورد قبول واقع شود و تکرار مکررات نباشد. براي اين جلسه خودم تحقيق جديدي کردم. تمام منابع را بايد زير و رو کنم از قديم و جديد، مقايسه کنم و ببينم علماي ما از قديم چه گفته اند و علماي جديد ما چه گفته اند و روايات در اين باب چيست و حق در مساله کدام است. اين تحقيقات بناي شهيد جاويد شد.» (برداشت از خاطرات چاپ نشده.)

گفت وگو با محمدعلي کوشا عضو مجمع مدرسين و محققين حوزه علميه قم

ناگفته هايي از آيت الله صالحي نجف آبادي



حامد شفيعي

-آشنايي جنابعالي با مرحوم آيت الله حاج شيخ نعمت الله صالحي نجف آبادي مربوط به چه زماني است؟

سرآغاز آشنايي من با آيت الله صالحي نجف آبادي با مطالعه کتاب پرماجراي «شهيد رجايي» به سال 1353 برمي گردد. ولي نخستين ديدار اينجانب با ايشان در سال 1355 بود که پس از گفت وگوي ابتدايي مجذوب مقام علمي و اخلاقي به ويژه تواضع و فروتني او شدم و سپس در جرگه شاگردان او درآمدم. فراموش نمي کنم در ابتداي ديدار نخست پس از احوالپرسي نامم را پرسيد و گفت؛ کلمه «کوشا» چه صيغه يي است؟ بلافاصله گفتم؛ صفت فاعلي. سپس پرسيد؛ با چه هدفي به حوزه علميه قم آمده يي؟ گفتم؛ مي خواهم اسلام را بفهمم و بفهمانم. گفت؛ همين؟ گفتم؛ آري «دانستن» و «آگاه کردن» براي من انگيزه اصلي زندگاني است. از جواب هاي صريح من اظهار مسرت فراوان کرد.

-مقام علمي او را چگونه مي دانيد؟

براي پي بردن به مقام علمي هر دانشمندي پيش از طرح سوالات علمي بايد از استادان و مربيان او سراغ گرفت که چه کساني بوده اند. مرحوم صالحي نجف آبادي دست پرورده استادان بزرگي همچون آيت الله حاج آقا رحيم ارباب اصفهاني و آيت الله العظمي حاج آقا حسين بروجردي است. نوآوري هاي فقهي و شرح صدر و بينش باز او ريشه در تعليمات پرارج و ارزش اين دو فقيه برجسته دارد. او بارها ضمن تدريس از مقام علمي به ويژه ابتکارات علمي و نکته سنجي و دقت آيت الله بروجردي سخن به ميان مي آورد و تاکيد مي کرد شيوه تحقيق را از آيت الله بروجردي آموخته است. از فقاهت و شيوه تدريس و کيفيت ورود به بحث و خروج از آن و تکيه بر استقلال علمي و اعتماد به نفس از آقاي بروجردي زياد سخن به ميان مي آورد که در مباحث علمي صرفاً نبايد نقال بود بلکه بايد طالب علم خود به استنباط بپردازد. مي گفت آيت الله بروجردي به شاگردان متشکل حلقه درس مي گفت اينکه مي گويي فلان و بهمان چنين و چنان گفته اند به جاي خود، ولي تو خودت چه مي گويي و با اين شيوه افراد را وادار به تحقيق و دستيابي به اظهارنظر خاص اجتهادي خودشان مي کرد. مرحوم صالحي مي گفت اگر آن شيوه دقيق و باريک بيني و نکته سنجي هاي آقاي بروجردي نبود، من موفق به تاليف کتاب «شهيد جاويد» نمي شدم. دقت هاي علمي آن استاد بزرگ مرا واداشت در هر موضوعي که وارد شوم به گونه اجتهادي به بحث و قلم فرسايي بپردازم و دامن تقليد را رها کنم و وارد عرصه تحقيق و آزادانديشي شوم.

-آيا ديدگاه هاي آيت الله بروجردي سبب شد ايشان به تاليف کتاب «شهيد جاويد» دست يازند؟

شيوه بحث علمي آيت الله بروجردي ايشان را به جانب تحقيق سوق داده بود نه اينکه به گونه خاص او را وادار به نوشتن چنين کتابي کرده باشد. به عنوان مثال در مباحث فقهي، آيت الله بروجردي اکتفا به شرح و بسط اقوال فقهاي شيعه نمي کرد بلکه در ضمن آن به بررسي آراي فقهاي اهل سنت آن هم به طور دقيق و عميق مي پرداخته و عملاً «فقه مقارن» را در حوزه قم رسميت مي بخشيده است. او با اين شيوه جديد ذهن و زبان طلاب را وارد عرصه وسيع تري مي کرده و ديدگاه آنان را توسعه مي داده و آنان را از محدوده حوزه قم متوجه گستره دنياي اسلام مي کرده است.

-آيا انديشه هاي آقاي صالحي درباره قيام عاشورا متاثر از شخصيت هايي خاص بوده است؟

مرحوم آقاي صالحي مي گفت سخنان متناقض و ديدگاه هاي خلاف عقل و منطق و آراي سست و احياناً خرافي شماري از گويندگان و از طرفي متون به ظاهر متضاد درباره قيام امام حسين(ع) بيش از هر چيز ديگر مرا وادار به مطالعه و بررسي همه جانبه درباره قيام آن حضرت کرد و تصميم گرفتم همه آرا و نظريات را جمع آوري کنم و همه منابع و مآخذ را مورد بررسي قرار دهم تا به يک نظر معقول و منطقي که با روح قرآن و سنت پيامبر و اميرالمومنين و اهل بيت اطهار آن حضرت منطبق و هم جهت باشد دست يابم. لذا ايشان قاطعانه و با يک دنيا اعتماد به نفس مي گفت؛ من در موضوع قيام امام حسين(ع) نسبت به آنچه ديده ام و شنيده ام و خوانده ام خود را اعلم مي دانم و تاکنون هيچ کس به اندازه من در اين باره همه جوانب مساله را مورد دقت و بررسي قرار نداده است. به هرحال او در تحقيق خويش به جايي رسيده بود که به يقين و باور قطعي رسيده بود و مسيري که طي کرده بود مسيري استدلالي و اجتهادي بود نه تقليدي و بازنويسي آراي ديگران.

-شيوه تحقيق مرحوم صالحي نجف آبادي را چگونه ارزيابي مي کنيد؟

واقع مطلب اين است که سبک و سياق تحقيقي آقاي صالحي با سبک و سياق حوزويان و حتي دانشگاهيان تا حدودي متفاوت است. ديدگاه هاي او در اين باره منحصر به فرد و ويژه خود اوست. مرحوم آيت الله صالحي عنصر «عقل» را در استنباط همه مسائل چه فقهي و چه تفسيري و چه تاريخي و اجتماعي سرلوحه کار خود مي دانست و بارها مي گفت هرگاه متني را ديديد که خلاف عقل است حداقل درباره اصالت آن شک کنيد البته «خلاف عقل» چيزي است و «مافوق عقل» چيز ديگر. نمونه هاي بارز اين ديدگاه در اکثر آثار او آشکار و هويداست. به عنوان مثال مباحثي چون الف- بحثي در طهارت و نجاست ب- بحثي در اخبار کر ج- بحثي در طهارت کافر د- بحثي در آيه محاربه و احکام فقهي آن هـ- مباحث مربوط به جهاد در اسلام و- تفسير سوره يوسف ز- فلسفه قيام امام حسين(ع) در کتاب «شهيد جاويد». ويژگي ديگر آن مرحوم در نگارش، نقد و بررسي دقيق احاديث است. او در اين باره سخت متاثر از آيت الله بروجردي بود و خود نيز بارها آن شيوه را مي ستود. احاديث و اخبار را از جهت متن، سند و دلالت با دقت تمام مورد بررسي قرار مي داد و از همه مهم تر «مصب» و «مورد» احاديث را از جهت زماني و مکاني مورد مطالعه همه جانبه قرار مي داد و خوش باوري و تقليد را کنار مي گذاشت و تنها به کشف واقع مي انديشيد و درايت را لازمه فهم صحيح روايت مي دانست. مرعوب نشدن در مقابل چهره هاي ممتاز علمي و اجتماعي در مقام تحقيق از ويژگي هاي بارز آيت الله صالحي نجف آبادي بود. هرگز عظمت علمي بزرگان او را از مسير تحقيق بي طرفانه تحت تاثير قرار نمي داد. نقد عالمانه نظريات شماري از شخصيت هاي حوزوي در شماري از آثار او کاملاً نمايان است.

آزادانديشي به تمام معنا در عمق افکار و انديشه هاي او موج مي زد. آزاد انديشي در فقه، تفسير، کلام، تاريخ و مسائل اجتماعي از ديگر ويژگي هاي آن مرحوم بود. در اين باره کافي است به کتاب «مجموعه مقالات» او بنگريد.

استقلال علمي او که همراه با عفت قلم و نثر روان و استوارش بود وجهه حوزوي او را ممتاز و برجسته ساخته بود. او بيش از نوشتن به انديشيدن مي پرداخت و به کارهاي نيمه تمام و نارسا اعتنايي نمي کرد. کم مي نوشت اما پخته و سخته مي نوشت. حجم آثار او نسبت به بسياري از نويسندگان اندک است اما سرشار از پختگي و دقت و توام با فخامت و استواري است. کلمه به کلمه و جمله به جمله نوشته هاي او حساب شده و از روي تامل و تاني است. او هميشه به کيفيت مي انديشيد نه کميت.

-کتاب شهيد جاويد فلسفه قيام امام حسين(ع) را چه چيزي مي داند؟

مولف «شهيد جاويد» در اين تحقيق نظر دو عالم بزرگ شيعي يعني سيدمرتضي علم الهدي و شيخ طوسي را در کتاب «تلخيص الشافي» سوژه کار خود قرار داده است.

«شهيد جاويد» داراي پنج بخش و يک خاتمه است. عنوان بخش هاي آن عبارتند از؛ 1- علل قيام 2- ماهيت قيام 3- مراحل قيام 4- هدف قيام و نتايج و آثار آن.

او پس از بحث و بررسي هاي همه جانبه به اين نتيجه رسيده است که هدف نهايي قيام امام حسين(ع) تشکيل حکومت اسلامي بوده است. آن هم حکومتي بر مبناي حکومت پيامبر اسلام(ص) و علي(ع). آنگاه مي نويسد؛ «پيروزي نظامي براي امام مطلوب درجه يک و صلح شرافتمندانه مطلوب درجه دو و شهادت مطلوب درجه سه بوده است، ولي براي کشته شدن هيچ گونه فعاليتي نکرد بلکه اين عمال حکومت بودند که فرزند پيغمبر را کشتند و چنين خسارت بزرگي را بر جهان اسلام وارد ساختند.» (ص159)

-ديدگاه آقاي صالحي نجف آبادي نسبت به جامعه کنوني به ويژه انقلاب اسلامي را چگونه ارزيابي مي کنيد؟

نگاه مرحوم صالحي در مورد جامعه و نيازهاي آن نگاهي واقع بينانه و باز بود نه دگم و بسته. او مبناي مديريت جامعه کنوني را مبتني بر «مشورت» و «خردورزي» مي دانست و در تمام نوشته ها و اظهاراتش خردورزي و تحمل مخالفان را مبناي اصلاح گري قلمداد مي کرد. نامه مبسوط او به رئيس مجلس شوراي اسلامي در زمان جنگ درباره کنفرانس طائف گوياي چنين ديدگاهي است. او از طرفداران سرسخت امام خميني(ره) و از مروجان پيشتاز آن بزرگوار بود تا جايي که به خاطر دفاع از او به سه سال تبعيد در شهرهاي دوردست محکوم شد و در اين باره متحمل رنج فراواني شد و پس از پيروزي انقلاب اسلامي هم تا آخرين لحظه حيات وفادار به انقلاب اسلامي و امام خميني(ره) باقي ماند و کتاب «ولايت فقيه حکومت صالحان» را در ضرورت تشکيل حکومت اسلامي نگاشت و نقش مردم را در فعليت و تحقق چنين حکومتي امري اساسي و محوري به حساب آورد.

-آيا پس از کتاب «شهيد جاويد» تاکنون اثري جديد در موضوع قيام امام حسين(ع) که بتواند به صورت استدلالي فلسفه قيام را بررسي کند، سراغ داريد؟

در ميان آثار مکتوبي که درباره قيام امام حسين(ع) به رشته تحرير درآمده است معمولاً «ابعاد عاطفي» در بررسي قيام بيشتر مدنظر قرار گرفته تا «منهج عقلاني». و عمده امتياز کتاب «شهيد جاويد» لحاظ کردن «منهج عقلاني» در تحليل و بررسي اين قيام جاودانه است و تا زمان تاليف اين اثر کتابي با اين سبک و سياق به شيوه استدلالي آن هم با نقد و بررسي همه جانبه اخبار ديده نمي شود. اما پس از آن تنها کتابي که تا حدودي به آن سمت و سو نزديک شده و مبناي پژوهش را بر دليل و برهان مبتني کرده اثري است به نام «عاشوراپژوهي» درباره هدف امام حسين(ع) به قلم نويسنده توانا آقاي محمد اسفندياري که در سال 1387 توسط نشر صحيفه خرد در قم انتشار يافته است. شاکله اين کتاب متاثر از «شهيد جاويد» است و کم و بيش در همان سمت و سو به تحليل و تفسير مي پردازد. اين اثر با نثري روان و استوار داراي سه بخش است؛ 1- هدف شناسي امام حسين(ع) 2- کوفه انتخاب درست امام 3- ديدگاه گذشتگان. به گمان اينجانب پس از «شهيد جاويد» اين کتاب در ميان آثار گوناگوني که نگارش يافته اثري معقول و موفق به شمار مي رود و نويسنده آن درخور تحسين و تشويق است.

-با توجه به اشاعه بعضي از خرافات در عزاداري ها و تحريفات عاشورا در شرايط کنوني چه کتاب هايي را به خوانندگان براي مطالعه توصيه مي کنيد؟

حداقل دو کتاب در اين باره مي تواند براي دفع خرافات و آگاهي از تحريفات عاشورا مفيد واقع شود؛ 1- کتاب «لولو و مرجان» از مرحوم ميرزا حسين نوري طبرسي استاد مرحوم شيخ عباس قمي که بارها چاپ و منتشر شده است. 2- کتاب «عاشورا، عزاداري و تحريفات» که به کوشش مجمع مدرسين و محققين حوزه علميه قم در سال 1386 توسط نشر صحيفه خرد در قم انتشار يافته است.

با سلام
دوستان عزیز جهت دانلود کتاب شهید جاوید وهمچنین آشنایی با نظرات موافق ومخالف با این کتاب به وبلاگ
[You must be registered and logged in to see this link.]
مراجعه کنند

با سلام و خوش آمد به شما دوست عزیز
از اطلاع رسانی شنا ممنونم. [You must be registered and logged in to see this image.]