تخت جمشيد كجاست؟
تخت جمشيد در استان فارس روي صفحه--اي بنا شده كه بيش از صدوبيست و پنج هزار مترمربع وسعت دارد. اين صفحه بر فراز صخره--اي است كه از سمت شرق پشت به كوه مهد (كوه رحمت) داده است و از شمال، جنوب و مغرب، درون جلگه مرودشت است و شكل آن را مي--توان يك چهارضلعي دانست كه ابعاد تقريبي آن 455متر در جبهه غربي، 300متر در طرف شمالي، 430متر در سوي شرقي و 390متر در سمت جنوبي است.
كتيبه بزرگ داريوش بر ديوار جبهه جنوبي تخت، صريحا گواهي مي--دهد كه در اين مكان هيچ بنايي قبل از آن وجود نداشته است.
چرا تخت جمشيد؟
براساس خشت نوشته--ها و سنگ--نوشته--هاي كشف--شده در تخت جمشيد، نام اصلي آن پارسه است.
اين نوشته--ها كه روي ديوار تچد و از زمان ساسانيان باقي مانده، در آن زمان اينجا را صد ستون مي--ناميدند.
در يك مقطع زماني اينجا تخت--سلمان يا مسجد سليمان ناميده شد كه نام پيامبري است كه در قرآن آمده و مورد احترام مسلمانان است.
پس از خلق شاهنامه توسط فردوسي، جمشيد پادشاه اسطوره--اي ايران باستان جانشين سليمان شد و ايرانيان گفتند شاهي كه در اينجا بر روي تخت--ها روي دست افراد در سنگ نگاره--ها نشان داده شده جمشيد است و اينجا را تخت جمشيد ناميدند. اروپاييان هم به اين مكان پرسپوليس مي--گويند كه به معناي «مركز تمدن پارس» يا «شهر پارسيان» است.
آيا داريوش، معمار تخت--جمشيد است؟
ساخت تخت--جمشيد كه يكي از برترين بناهاي تاريخي جهان است، در حدود دو هزار و پانصد سال پيش به دستور داريوش شروع و توسط جانشينان او ادامه يافت و تغييراتي در ساختمان اوليه آن داده شد.
براساس خشت نوشته--هاي پيدا شده در آنجا، تمام كساني كه در تخت جمشيد كار مي--كردند حقوق مي--گرفتند و در آن زمان بيمه بوده--اند و جالب است كه حتي زنان هم در ساخت تخت جمشيد شركت داشته--اند.
ساخت تخت جمشيد 50سال به طول انجاميد و در طي اين مدت معماران و هنرمندان از چهار گوشه ايران پهناور گرد آمدند تا با مصالح و فنون خاص خود، بنايي را بيافرينند كه نه در آن زمان و نه هيچ زمان ديگر نمونه--اي نداشته و ندارد.
كوروش و تخت--جمشيد
دوران هخامنشي، يكي از درخشان--ترين دوره--هاي تاريخي ايران و جهان است. كوروش، بنيانگذار سلسله هخامنشي بود كه در تورات به عنوان نجات--دهنده قوم--يهود از يوغ اسارت بابليان معرفي شده است.
گزنفون، مورخ يوناني سده چهارم پيش از ميلاد نيز او را فردي با درايت، بي--ريا و اهل راستي كه همگان را مجذوب خويش مي--ساخته، معرفي كرده است.
كوروش كه در واقع شهريار قبايل پارس بود در سده ششم پيش از ميلاد با هم پيمان ساختن اقوام آريايي تبار پارس و ماد و با هوشمندي خارق--العاده--اي توانست بزرگ--ترين امپراتوري جهان آن روز را پايه--گذاري كند.
او كه به سرسبزي و خرمي نيز عشق مي--ورزيد، پاسارگاد را به عنوان پايتخت برگزيد و آنجا را به صورت باغ--شهري آباد و زيبا معروف به «پرديس» درآورد. پس از آن بود كه واژه--هاي «فردوس» در عربي و «پارادايس» در انگليسي از اين كلمه گرفته شد.
كوروش، پس از فتح بابل كه اتفاقي بسيار مهم در زمان خود بود، اعلاميه--اي منتشر كرد كه مفاد آن امروزه به عنوان اولين منشور حقوق بشر مطرح است. پسر وي داريوش نيز زماني كه پس از او اقدام به ساخت تخت--جمشيد كرد بر اصول اين اعلاميه پايبند ماند و جانشينان وي يعني خشايارشاه و اردشير اول كه در ساخت تخت--جمشيد همكاري داشتند به احترام كوروش بر روي كتبيه--اي، اين منشور را در تخت--جمشيد نصب كردند.
علت ساختن تخت--جمشيد
شاهان هخامنشي به جاي يك پايتخت، با چهار پايتخت حكومت مي--كردند كه در طول سال در آنها اقامت داشتند. اين پايتخت--ها در چهار مركز اصلي تمدن--هاي باستاني آن روز بنا شده بودند: بابل در قلب تمدن بين--النهرين، شوش مركز تمدن عيلام، هگمتانه، در مركز اصلي مادها و بالاخره پارسه يا تخت--جمشيد در قالب خاستگاه خود هخامنشيان، يعني خطه پارس، كه روزگاري غني--ترين شهر زير آفتاب، به--شمار مي--رفته است.
تخت--جمشيد براي هخامنشيان ارزش والايي داشت، چرا كه به عنوان كانون برگزاري بزرگ--ترين گردهمايي جهان آن روز براي برپايي مهم--ترين مراسم آييني و جشن--هايشان محسوب مي--شده است. در اين محل نمايندگان 28ساتراپي يا ايالات تابع امپراتوري از دورترين نقاط گيتي دور هم جمع مي--شدند تا در حضور پادشاه، بزرگ--ترين اعياد را هم--چون نوروز جشن بگيرند.
روح اغماض، تسامح، دادگري و انسان--دوستي در دولتي كه به رسالت اخلاقي خود نيك آگاهي داشته و خود پرچمدار اين آرمان--ها بوده است، در معماري و هنر آن نيز به نمايش درآمده است. تخت--جمشيد، مظهر اقتدار و عظمت شاهنشاهي ايران بود و هنر آن اقوام و نژادهاي گوناگون از ليبي، اتيوپي، مصر و هندوستان، از دانوب تا رود سند، قفقاز، آسياي ميانه، درياچه آرال و خليج--فارس همه را اطمينان مي--داد كه صرف--نظر از رنگ، نژاد، آيين و زبان، اعضاء برابر يك جامعه بزرگ هستند.
تخت--جمشيد، ميراثي براي تمام جهان
امروزه ثبت جهاني ميراث فرهنگي، بر اين نكته تكيه دارد كه اين آثار نه فقط به يك ملت بلكه به تمام دنيا تعلق دارند.
تخت--جمشيد يا پرسپوليس، در 4 آبان ماه 1358 با شماره 114 در فهرست ميراث جهاني كه در شهر قاهره مصر برگزار شد به ثبت جهاني رسيد. پيش از آن نيز تخت--جمشيد در 24شهريور 1310 به ثبت آثار ملي در آمده بود.
نگاهي به قسمت--هاي مختلف تخت--جمشيد
پلكان ورودي
دو رديف پلكان قرينه، ورودي اصلي به تخت--جمشيد را تشكيل مي--دهند. هر رديف پلكان شامل يكصدويازده پله است و هر پله در حدود 7متر طول، 40سانتيمتر عرض و فقط 10سانتيمتر ارتفاع دارد.
ارتفاع كم پله--ها براي راحتي بيشتر ميهمانان عالي مقام و حركت آرام و تشريفاتي آنان به سوي صفه براي شركت در مراسم بارعام و ميهماني شاهانه در نظر گرفته شده بود.
دروازه ملل
ورود به مجموعه كاخ--ها از راه دروازه ملل انجام مي--گرفت. پيكره سنگي دو گاو عظيم در ورودي، به ميهمانان يادآوري مي--كرد كه در آستانه ورود به قطب تمدن هخامنشي هستند.
در بالاي جرزهاي اين دروازه كتيبه--هايي به زبان--هاي پارسي، عيلامي و بابلي وجود دارد كه در آنها خشايارشاه پس از ستايش خداوند چنين مي--گويد: «اين دروازه همه ملت--ها را، من به خواست اهورا مزدا ساختم. بسا ساختمان--هاي خوب ديگر در اين پارسه برپا شد كه من و پدرم برآورديم. هر آن بنايي كه زيبا مي--نمايد، همه را به تاييد اهورامزدا، ما ساختيم».
بار عام شاهي
شواهد باستان--شناسي نشان مي--دهد كه دو نقش زيباي بارعام شاهي كه اكنون يكي در خزانه تخت--جمشيد و ديگري در موزه ملي ايران به نمايش گذاشته شده--اند، --در واقع قرينه همديگر و متعلق به پلكان--هاي شمالي و شرقي آپادانا بودند كه به بهترين شيوه، آغاز بارعام شاهانه را به نمايش مي--گذارند.
نمايش تحويل سال نو
يكي از نقوش حجاري شده، شيري قوي را نشان مي--دهد كه گاوي را در حال بلعيدن است. به اعتقاد محققان اين نقش نمايش تحويل سال نو است كه به اين شكل به نمايش درآمده است.
يافته--هاي تخت--جمشيد ايران
در موزه ديگران
ليدي--ها، يكي از ثروتمندترين ساتراپ--هاي دوره هخامنشي بودند كه هميشه هداياي بسيار نفيسي را براي پيشكش به پادشاه خود به همراه مي--آوردند. بازوبندها و پارچه--هاي نفيس از جمله اين هدايا بوده--اند كه در كشفيات باستان--شناسان و تخت--جمشيد به دست آمده است.
امروزه برخي از اين بازوبندها در ميان گنجينه--اي به نام «گنجينه سيحون» در موزه بريتانيا قرار دارد و قطعاتي پارچه از كهن--ترين بافته--ها با نقوش هخامنشي كه در يخچال--هاي سيبري محفوظ مانده بودند، در مجموعه حيرت--انگيز به نام «گنجينه پازيريك» در موزه آرميتاژ سن--پترزبورگ روسيه نگهداري مي--شوند.
كاخ سه دروازه با تالار شورا
پادشاهان هخامنشي از اين كاخ احتمالا براي مشورت با نجيب--زادگان پارسي و ساير مقامات بلندپايه كشوري و لشگري استفاده مي--كردند، به همين جهت به نام تالار شورا خوانده مي--شود.
كاخ اختصاصي داريوش
كاخ تچد كه هنوز بقايايي پس از 2500سال از آن باقي مانده، كاخ اختصاصي داريوش بوده است. جاي--جاي اين كاخ سنگ--هاي صيقل--زده شده و براق همانند آيينه نصب شده كه نور ملايمي كه از پنجره--ها وارد مي--شده--اند را انعكاس مي--داده--اند.
هديش
هديش با 2250مترمربع وسعت، كاخ اختصاصي خشايارشاه بود، اين كاخ روزگاري يكي از زيباترين كاخ--هاي هخامنشي محسوب مي--شد ولي در حال حاضر كاملا تخريب شده است.
كاخ ملكه
اين كاخ بزرگ كه در جنوب هديش واقع شده است، محل زندگي ملكه و ساير بانوان سلطنتي بوده كه قسمت غربي اين كاخ بيش از 70سال پيش بازسازي شده و امروزه موزه تخت جمشيد و بنياد پژوهشي پارسه – پاسارگاد را در خود جاي داده است.
براي بيان زيبایی تخت جمشيد واژه مناسبي نمي--توان يافت، گويي معماري اين كاخ هم چون سمفوني يك موسيقي است و تمام بخش--ها با هم هماهنگ هستند، اما اين زيبايي و هماهنگي پس از دو قرن در سال 330 قبل از ميلاد توسط اسكندر مقدوني به آتش كشيده شد و تمام دارايي--هاي آن به قول «پلوتارك» بر پشت 000/20قاطر و 000/5شتر به يغما رفت و چنين بود كه نام تخت جمشيد به همراه سازنده و ويران--كننده--اش به تاريخ پيوست.
تخت جمشيد در استان فارس روي صفحه--اي بنا شده كه بيش از صدوبيست و پنج هزار مترمربع وسعت دارد. اين صفحه بر فراز صخره--اي است كه از سمت شرق پشت به كوه مهد (كوه رحمت) داده است و از شمال، جنوب و مغرب، درون جلگه مرودشت است و شكل آن را مي--توان يك چهارضلعي دانست كه ابعاد تقريبي آن 455متر در جبهه غربي، 300متر در طرف شمالي، 430متر در سوي شرقي و 390متر در سمت جنوبي است.
كتيبه بزرگ داريوش بر ديوار جبهه جنوبي تخت، صريحا گواهي مي--دهد كه در اين مكان هيچ بنايي قبل از آن وجود نداشته است.
چرا تخت جمشيد؟
براساس خشت نوشته--ها و سنگ--نوشته--هاي كشف--شده در تخت جمشيد، نام اصلي آن پارسه است.
اين نوشته--ها كه روي ديوار تچد و از زمان ساسانيان باقي مانده، در آن زمان اينجا را صد ستون مي--ناميدند.
در يك مقطع زماني اينجا تخت--سلمان يا مسجد سليمان ناميده شد كه نام پيامبري است كه در قرآن آمده و مورد احترام مسلمانان است.
پس از خلق شاهنامه توسط فردوسي، جمشيد پادشاه اسطوره--اي ايران باستان جانشين سليمان شد و ايرانيان گفتند شاهي كه در اينجا بر روي تخت--ها روي دست افراد در سنگ نگاره--ها نشان داده شده جمشيد است و اينجا را تخت جمشيد ناميدند. اروپاييان هم به اين مكان پرسپوليس مي--گويند كه به معناي «مركز تمدن پارس» يا «شهر پارسيان» است.
آيا داريوش، معمار تخت--جمشيد است؟
ساخت تخت--جمشيد كه يكي از برترين بناهاي تاريخي جهان است، در حدود دو هزار و پانصد سال پيش به دستور داريوش شروع و توسط جانشينان او ادامه يافت و تغييراتي در ساختمان اوليه آن داده شد.
براساس خشت نوشته--هاي پيدا شده در آنجا، تمام كساني كه در تخت جمشيد كار مي--كردند حقوق مي--گرفتند و در آن زمان بيمه بوده--اند و جالب است كه حتي زنان هم در ساخت تخت جمشيد شركت داشته--اند.
ساخت تخت جمشيد 50سال به طول انجاميد و در طي اين مدت معماران و هنرمندان از چهار گوشه ايران پهناور گرد آمدند تا با مصالح و فنون خاص خود، بنايي را بيافرينند كه نه در آن زمان و نه هيچ زمان ديگر نمونه--اي نداشته و ندارد.
كوروش و تخت--جمشيد
دوران هخامنشي، يكي از درخشان--ترين دوره--هاي تاريخي ايران و جهان است. كوروش، بنيانگذار سلسله هخامنشي بود كه در تورات به عنوان نجات--دهنده قوم--يهود از يوغ اسارت بابليان معرفي شده است.
گزنفون، مورخ يوناني سده چهارم پيش از ميلاد نيز او را فردي با درايت، بي--ريا و اهل راستي كه همگان را مجذوب خويش مي--ساخته، معرفي كرده است.
كوروش كه در واقع شهريار قبايل پارس بود در سده ششم پيش از ميلاد با هم پيمان ساختن اقوام آريايي تبار پارس و ماد و با هوشمندي خارق--العاده--اي توانست بزرگ--ترين امپراتوري جهان آن روز را پايه--گذاري كند.
او كه به سرسبزي و خرمي نيز عشق مي--ورزيد، پاسارگاد را به عنوان پايتخت برگزيد و آنجا را به صورت باغ--شهري آباد و زيبا معروف به «پرديس» درآورد. پس از آن بود كه واژه--هاي «فردوس» در عربي و «پارادايس» در انگليسي از اين كلمه گرفته شد.
كوروش، پس از فتح بابل كه اتفاقي بسيار مهم در زمان خود بود، اعلاميه--اي منتشر كرد كه مفاد آن امروزه به عنوان اولين منشور حقوق بشر مطرح است. پسر وي داريوش نيز زماني كه پس از او اقدام به ساخت تخت--جمشيد كرد بر اصول اين اعلاميه پايبند ماند و جانشينان وي يعني خشايارشاه و اردشير اول كه در ساخت تخت--جمشيد همكاري داشتند به احترام كوروش بر روي كتبيه--اي، اين منشور را در تخت--جمشيد نصب كردند.
علت ساختن تخت--جمشيد
شاهان هخامنشي به جاي يك پايتخت، با چهار پايتخت حكومت مي--كردند كه در طول سال در آنها اقامت داشتند. اين پايتخت--ها در چهار مركز اصلي تمدن--هاي باستاني آن روز بنا شده بودند: بابل در قلب تمدن بين--النهرين، شوش مركز تمدن عيلام، هگمتانه، در مركز اصلي مادها و بالاخره پارسه يا تخت--جمشيد در قالب خاستگاه خود هخامنشيان، يعني خطه پارس، كه روزگاري غني--ترين شهر زير آفتاب، به--شمار مي--رفته است.
تخت--جمشيد براي هخامنشيان ارزش والايي داشت، چرا كه به عنوان كانون برگزاري بزرگ--ترين گردهمايي جهان آن روز براي برپايي مهم--ترين مراسم آييني و جشن--هايشان محسوب مي--شده است. در اين محل نمايندگان 28ساتراپي يا ايالات تابع امپراتوري از دورترين نقاط گيتي دور هم جمع مي--شدند تا در حضور پادشاه، بزرگ--ترين اعياد را هم--چون نوروز جشن بگيرند.
روح اغماض، تسامح، دادگري و انسان--دوستي در دولتي كه به رسالت اخلاقي خود نيك آگاهي داشته و خود پرچمدار اين آرمان--ها بوده است، در معماري و هنر آن نيز به نمايش درآمده است. تخت--جمشيد، مظهر اقتدار و عظمت شاهنشاهي ايران بود و هنر آن اقوام و نژادهاي گوناگون از ليبي، اتيوپي، مصر و هندوستان، از دانوب تا رود سند، قفقاز، آسياي ميانه، درياچه آرال و خليج--فارس همه را اطمينان مي--داد كه صرف--نظر از رنگ، نژاد، آيين و زبان، اعضاء برابر يك جامعه بزرگ هستند.
تخت--جمشيد، ميراثي براي تمام جهان
امروزه ثبت جهاني ميراث فرهنگي، بر اين نكته تكيه دارد كه اين آثار نه فقط به يك ملت بلكه به تمام دنيا تعلق دارند.
تخت--جمشيد يا پرسپوليس، در 4 آبان ماه 1358 با شماره 114 در فهرست ميراث جهاني كه در شهر قاهره مصر برگزار شد به ثبت جهاني رسيد. پيش از آن نيز تخت--جمشيد در 24شهريور 1310 به ثبت آثار ملي در آمده بود.
نگاهي به قسمت--هاي مختلف تخت--جمشيد
پلكان ورودي
دو رديف پلكان قرينه، ورودي اصلي به تخت--جمشيد را تشكيل مي--دهند. هر رديف پلكان شامل يكصدويازده پله است و هر پله در حدود 7متر طول، 40سانتيمتر عرض و فقط 10سانتيمتر ارتفاع دارد.
ارتفاع كم پله--ها براي راحتي بيشتر ميهمانان عالي مقام و حركت آرام و تشريفاتي آنان به سوي صفه براي شركت در مراسم بارعام و ميهماني شاهانه در نظر گرفته شده بود.
دروازه ملل
ورود به مجموعه كاخ--ها از راه دروازه ملل انجام مي--گرفت. پيكره سنگي دو گاو عظيم در ورودي، به ميهمانان يادآوري مي--كرد كه در آستانه ورود به قطب تمدن هخامنشي هستند.
در بالاي جرزهاي اين دروازه كتيبه--هايي به زبان--هاي پارسي، عيلامي و بابلي وجود دارد كه در آنها خشايارشاه پس از ستايش خداوند چنين مي--گويد: «اين دروازه همه ملت--ها را، من به خواست اهورا مزدا ساختم. بسا ساختمان--هاي خوب ديگر در اين پارسه برپا شد كه من و پدرم برآورديم. هر آن بنايي كه زيبا مي--نمايد، همه را به تاييد اهورامزدا، ما ساختيم».
بار عام شاهي
شواهد باستان--شناسي نشان مي--دهد كه دو نقش زيباي بارعام شاهي كه اكنون يكي در خزانه تخت--جمشيد و ديگري در موزه ملي ايران به نمايش گذاشته شده--اند، --در واقع قرينه همديگر و متعلق به پلكان--هاي شمالي و شرقي آپادانا بودند كه به بهترين شيوه، آغاز بارعام شاهانه را به نمايش مي--گذارند.
نمايش تحويل سال نو
يكي از نقوش حجاري شده، شيري قوي را نشان مي--دهد كه گاوي را در حال بلعيدن است. به اعتقاد محققان اين نقش نمايش تحويل سال نو است كه به اين شكل به نمايش درآمده است.
يافته--هاي تخت--جمشيد ايران
در موزه ديگران
ليدي--ها، يكي از ثروتمندترين ساتراپ--هاي دوره هخامنشي بودند كه هميشه هداياي بسيار نفيسي را براي پيشكش به پادشاه خود به همراه مي--آوردند. بازوبندها و پارچه--هاي نفيس از جمله اين هدايا بوده--اند كه در كشفيات باستان--شناسان و تخت--جمشيد به دست آمده است.
امروزه برخي از اين بازوبندها در ميان گنجينه--اي به نام «گنجينه سيحون» در موزه بريتانيا قرار دارد و قطعاتي پارچه از كهن--ترين بافته--ها با نقوش هخامنشي كه در يخچال--هاي سيبري محفوظ مانده بودند، در مجموعه حيرت--انگيز به نام «گنجينه پازيريك» در موزه آرميتاژ سن--پترزبورگ روسيه نگهداري مي--شوند.
كاخ سه دروازه با تالار شورا
پادشاهان هخامنشي از اين كاخ احتمالا براي مشورت با نجيب--زادگان پارسي و ساير مقامات بلندپايه كشوري و لشگري استفاده مي--كردند، به همين جهت به نام تالار شورا خوانده مي--شود.
كاخ اختصاصي داريوش
كاخ تچد كه هنوز بقايايي پس از 2500سال از آن باقي مانده، كاخ اختصاصي داريوش بوده است. جاي--جاي اين كاخ سنگ--هاي صيقل--زده شده و براق همانند آيينه نصب شده كه نور ملايمي كه از پنجره--ها وارد مي--شده--اند را انعكاس مي--داده--اند.
هديش
هديش با 2250مترمربع وسعت، كاخ اختصاصي خشايارشاه بود، اين كاخ روزگاري يكي از زيباترين كاخ--هاي هخامنشي محسوب مي--شد ولي در حال حاضر كاملا تخريب شده است.
كاخ ملكه
اين كاخ بزرگ كه در جنوب هديش واقع شده است، محل زندگي ملكه و ساير بانوان سلطنتي بوده كه قسمت غربي اين كاخ بيش از 70سال پيش بازسازي شده و امروزه موزه تخت جمشيد و بنياد پژوهشي پارسه – پاسارگاد را در خود جاي داده است.
براي بيان زيبایی تخت جمشيد واژه مناسبي نمي--توان يافت، گويي معماري اين كاخ هم چون سمفوني يك موسيقي است و تمام بخش--ها با هم هماهنگ هستند، اما اين زيبايي و هماهنگي پس از دو قرن در سال 330 قبل از ميلاد توسط اسكندر مقدوني به آتش كشيده شد و تمام دارايي--هاي آن به قول «پلوتارك» بر پشت 000/20قاطر و 000/5شتر به يغما رفت و چنين بود كه نام تخت جمشيد به همراه سازنده و ويران--كننده--اش به تاريخ پيوست.
