غذاهاي ارگانيک عبارتند از غذاهاي حيواني و گياهي که در توليد آن از سيستم هاي طبيعي استفاده شده و اصلاح ژنتيک و مواد شيميايي شامل حشره کش، قارچ کش، آفت کش و علف کش ها به کار نرفته باشد.
طرفداري از محيط زيست و آغشته نکردن مواد غذايي با مواد شيميايي و تهيه غذاي پاک، از اهداف مهم در توليد غذاي ارگانيک است، يعني به هم نزدن قوانين طبيعت و چرخه هاي حياتي مثل چرخه آب، چرخه کربن و دنيايي عاري از سم.
تاريخچه غذاهاي ارگانيک
نخستين بار اشتاينر، اقتصاددان آلماني در سال 1924 تحت عنوان اقتصاد کشاورزي، غذاهاي ارگانيک را مطرح کرد و در سال 1980 ميلادي، کشورهاي اروپايي قوانين مربوط به غذا و کشاورزي ارگانيک را وضع کردند و در سال 1990 عنوان استانداردها براي محصولات پاک تدوين شد. 20 سال است که در اتحاديه اروپا گواهي کشاورزي ارگانيک صادر مي شود.
فرانسه اولين کشوري است که براي ميوه ها و سبزيجات و غلات برچسب دولتي با عنوان کشاورزي ارگانيک ارائه داد. اکنون استراليا 84 درصد از اراضي کشاورزي ارگانيک دنيا را داراست.
فوايد غذاهاي ارگانيک
بر اساس تحقيقات دانشمندان، سيب ارگانيک خوش طعم تر از سيب عادي است. گوجه فرنگي ارگانيک 97 درصد آنتي اکسيدان بيشتري از نوع سنتي دارد. هويج ارگانيک مزه بهتري دارد و نان حاصل از گندم ارگانيک کيفيت بهتري دارد.
- کودکاني که از شيرهاي ارگانيک تغذيه شده بودند، کمتر دچار اگزما، آسم و در نهايت آلرژي شدند و کاهش بروز سرطان در کودکان بعد از مصرف شير ارگانيک مشاهده شده است.
غذاهاي ارگانيک ارزش غذايي بالاتر از نظر کلسيم، آهن، فسفر، منيزيم و ويتامين C دارند.
- شير ارگانيک اُمگا – 3 بيشتري دارد.
- سيب و هلوي ارگانيک کيفيت بالاتري از نظر مواد مغذي دارند.
معيارهاي تشخيص غذاي ارگانيک:
- از مهم ترين شاخص هاي گياهان ارگانيک اين است که از 3 سال قبل، خاک کشاورزي با فاضلاب آبياري نشده باشد و فاقد فلزات سنگين مثل سرب و همچنين فاقد کلرورپتاسيم باشد.
- در چرخه توليد مواد گياهي از ترکيبات علف کش، حشره کش، قارچ کش، آفت کش، کود شيميايي، جونده کش، لارو و تخم کش استفاده نشده باشد.
- اصلا ژنتيک، پرتودهي با اشعه ي گاما و يونيزان و مواد شيرين کننده و رنگ دهنده مصنوعي در آن بکار نرفته باشد.
- در توليدات حيواني (گوشت، شير و تخم مرغ) نبايد در زمان رشد حيوان از هورمون BST گاوي (Bovine Somatotropin) و يا آنتي بيوتيک ها (تتراسايکلين) و غيره استفاده شده باشد و بايد خوراک و آب حيوانات کاملاً از نوع ارگانيک باشد.
بيماري هاي ناشي از کشاورزي غير ارگانيک يا سنتي و تاثير آن بر سلامت انسان:
باقيمانده مواد شيميايي(مثل سموم کشاورزي) که در توليد فرآورده هاي گياهي و حيواني به کار مي روند، مخاطراتي براي سلامتي انسان دارند. مثلا:
- نيترات و نيتريت ها باعث اکسيد کردن هموگلوبين و توليد مت هموگلوبين و عدم کارايي کافي گلبول قرمز مي شوند.
- نيترات و نيتريت ها پس از خورده شدن در معده انسان توليد نيتروز آمين مي کنند که باعث ايجاد سرطان کبد و مثانه مي شوند.
- بروز آسيب و نقص هاي مادرزادي و ژنتيکي، تولد نوزاد با وزن کم، سقط جنين، اختلال در عادت ماهيانه زنان و بلوغ زودرس.
- نوروتوکسين هاي موجود در سموم باعث ايجاد پارکينسون مي شوند.
- آلودگي آب هاي زيرزميني توسط نيترات هاي کودهاي شيميايي باعث افزايش آلودگي غذاها و در نتيجه باعث افزايش بيماري هاي ناشي از نيترات ها مي شوند.
- کادميوم فاضلاب جايگزين کلسيم شده و در نتيجه افزايش شکستگي استخوان و آسيب به سلول هاي مغزي را به دنبال دارد.
- 90 درصد قارچ کش ها، 60 درصد علف کش ها و 30 درصد آفت کش ها سرطان زا هستند.
توصيه ها:
- استفاده از کودهاي طبيعي (کمپوست) يا حيواني به جاي کودهاي شيميايي در کشاورزي.
- استفاده از حشره کش هاي ارگانيک مثل اسيد بوريک که پس از استفاده تجزيه مي شوند.
- وضع قوانين و استانداردها براي کشاورزي سنتي و ارگانيک، و تعيين استاندارد ADI (Acceptable daily intake) براي مقدار قابل قبول مواد شيميايي مورد استفاده در توليدات کشاورزي، و باقيمانده سموم در فرآورده هاي حيواني و گياهي براي اطلاع مصرف کنندگان غذاهاي ارگانيک و همينطور صدور برچسب غذاي پاک (طبيعي) و سالم (Natural).
- گسترش کنترل بيولوژيک آفت ها به جاي کنترل شيميايي آنها؛ مثلاً استفاده از تريکودرمين بر ضد قارچ هاي خاکزي در گلخانه ها، گذاشتن سبزي و کاهو در آب خالي قبل از ضد عفوني براي خروج سموم موجود در آن ها (در مواردي که مشکوک به سموم هستيم)؛ مصرف با احتياط برخي ميوه هايي که با ترکيبات شيميايي داراي benomil براق شده اند، (که حاوي ترکيبات سرطان زا و بنزوات هستند) مثل: سيب هاي براق يا کشمش براق. همچنين عدم مصرف ميوه جات خرده شده و تغيير شکل يافته.
- حذف يارانه خريد سموم دفع آفات کشاورزي و اختصاص آن به کشاورزي ارگانيک و مبارزه بيولوژيک و طبيعي.
- عدم استفاده نامحدود از فرآورده هاي نفتي (کودهاي شيميايي و سموم ازته، فسفاته، نيترانه، اوراته ...) در توليدات کشاورزي.
- عدم استفاده از فرآورده هاي اصلاح ژنتيکي شده در کشاورزي.
در صورت اصلاح بذرها و محصولاتي چون روغن کانولا، برنج ، گندم و... مي بايست با نصب برچسب آن را براي مصرف کننده مشخص کرد و صدور گواهي سلامت براي محصولات دستکاري و اصلاح ژنتيک شده لازم است.
- توسعه کشاورزي گياهي و دامي ارگانيک توسط مراکز تحقيقاتي کشاورزي کشور و قيمت گذاري مجزا (بيشتر از قيمت محصولات کشاورزي سنتي) براي محصولات ارگانيک تا براي توليد کنندگان آن صرفه اقتصادي داشته باشد.
نتيجه گيري:
با توجه به نياز بشر و رشد روز افزون جمعيت و نياز به افزايش توليدات کشاورزي، چاره اي جز استفاده از برخي سموم ضد آفات و کودهاي شيميايي نداريم، اما مي بايست به موازات توليد کمي محصولات، کيفييت آنها نيز مورد توجه قرار گيرد تا به سلامت انسان لطمه اي وارد نشود. در حقيقت براي استفاده بهينه از طبيعت، ما بايد از قوانين آن پيروي کنيم.
طرفداري از محيط زيست و آغشته نکردن مواد غذايي با مواد شيميايي و تهيه غذاي پاک، از اهداف مهم در توليد غذاي ارگانيک است، يعني به هم نزدن قوانين طبيعت و چرخه هاي حياتي مثل چرخه آب، چرخه کربن و دنيايي عاري از سم.
تاريخچه غذاهاي ارگانيک
نخستين بار اشتاينر، اقتصاددان آلماني در سال 1924 تحت عنوان اقتصاد کشاورزي، غذاهاي ارگانيک را مطرح کرد و در سال 1980 ميلادي، کشورهاي اروپايي قوانين مربوط به غذا و کشاورزي ارگانيک را وضع کردند و در سال 1990 عنوان استانداردها براي محصولات پاک تدوين شد. 20 سال است که در اتحاديه اروپا گواهي کشاورزي ارگانيک صادر مي شود.
فرانسه اولين کشوري است که براي ميوه ها و سبزيجات و غلات برچسب دولتي با عنوان کشاورزي ارگانيک ارائه داد. اکنون استراليا 84 درصد از اراضي کشاورزي ارگانيک دنيا را داراست.
فوايد غذاهاي ارگانيک
بر اساس تحقيقات دانشمندان، سيب ارگانيک خوش طعم تر از سيب عادي است. گوجه فرنگي ارگانيک 97 درصد آنتي اکسيدان بيشتري از نوع سنتي دارد. هويج ارگانيک مزه بهتري دارد و نان حاصل از گندم ارگانيک کيفيت بهتري دارد.
- کودکاني که از شيرهاي ارگانيک تغذيه شده بودند، کمتر دچار اگزما، آسم و در نهايت آلرژي شدند و کاهش بروز سرطان در کودکان بعد از مصرف شير ارگانيک مشاهده شده است.
غذاهاي ارگانيک ارزش غذايي بالاتر از نظر کلسيم، آهن، فسفر، منيزيم و ويتامين C دارند.
- شير ارگانيک اُمگا – 3 بيشتري دارد.
- سيب و هلوي ارگانيک کيفيت بالاتري از نظر مواد مغذي دارند.
معيارهاي تشخيص غذاي ارگانيک:
- از مهم ترين شاخص هاي گياهان ارگانيک اين است که از 3 سال قبل، خاک کشاورزي با فاضلاب آبياري نشده باشد و فاقد فلزات سنگين مثل سرب و همچنين فاقد کلرورپتاسيم باشد.
- در چرخه توليد مواد گياهي از ترکيبات علف کش، حشره کش، قارچ کش، آفت کش، کود شيميايي، جونده کش، لارو و تخم کش استفاده نشده باشد.
- اصلا ژنتيک، پرتودهي با اشعه ي گاما و يونيزان و مواد شيرين کننده و رنگ دهنده مصنوعي در آن بکار نرفته باشد.
- در توليدات حيواني (گوشت، شير و تخم مرغ) نبايد در زمان رشد حيوان از هورمون BST گاوي (Bovine Somatotropin) و يا آنتي بيوتيک ها (تتراسايکلين) و غيره استفاده شده باشد و بايد خوراک و آب حيوانات کاملاً از نوع ارگانيک باشد.
بيماري هاي ناشي از کشاورزي غير ارگانيک يا سنتي و تاثير آن بر سلامت انسان:
باقيمانده مواد شيميايي(مثل سموم کشاورزي) که در توليد فرآورده هاي گياهي و حيواني به کار مي روند، مخاطراتي براي سلامتي انسان دارند. مثلا:
- نيترات و نيتريت ها باعث اکسيد کردن هموگلوبين و توليد مت هموگلوبين و عدم کارايي کافي گلبول قرمز مي شوند.
- نيترات و نيتريت ها پس از خورده شدن در معده انسان توليد نيتروز آمين مي کنند که باعث ايجاد سرطان کبد و مثانه مي شوند.
- بروز آسيب و نقص هاي مادرزادي و ژنتيکي، تولد نوزاد با وزن کم، سقط جنين، اختلال در عادت ماهيانه زنان و بلوغ زودرس.
- نوروتوکسين هاي موجود در سموم باعث ايجاد پارکينسون مي شوند.
- آلودگي آب هاي زيرزميني توسط نيترات هاي کودهاي شيميايي باعث افزايش آلودگي غذاها و در نتيجه باعث افزايش بيماري هاي ناشي از نيترات ها مي شوند.
- کادميوم فاضلاب جايگزين کلسيم شده و در نتيجه افزايش شکستگي استخوان و آسيب به سلول هاي مغزي را به دنبال دارد.
- 90 درصد قارچ کش ها، 60 درصد علف کش ها و 30 درصد آفت کش ها سرطان زا هستند.
توصيه ها:
- استفاده از کودهاي طبيعي (کمپوست) يا حيواني به جاي کودهاي شيميايي در کشاورزي.
- استفاده از حشره کش هاي ارگانيک مثل اسيد بوريک که پس از استفاده تجزيه مي شوند.
- وضع قوانين و استانداردها براي کشاورزي سنتي و ارگانيک، و تعيين استاندارد ADI (Acceptable daily intake) براي مقدار قابل قبول مواد شيميايي مورد استفاده در توليدات کشاورزي، و باقيمانده سموم در فرآورده هاي حيواني و گياهي براي اطلاع مصرف کنندگان غذاهاي ارگانيک و همينطور صدور برچسب غذاي پاک (طبيعي) و سالم (Natural).
- گسترش کنترل بيولوژيک آفت ها به جاي کنترل شيميايي آنها؛ مثلاً استفاده از تريکودرمين بر ضد قارچ هاي خاکزي در گلخانه ها، گذاشتن سبزي و کاهو در آب خالي قبل از ضد عفوني براي خروج سموم موجود در آن ها (در مواردي که مشکوک به سموم هستيم)؛ مصرف با احتياط برخي ميوه هايي که با ترکيبات شيميايي داراي benomil براق شده اند، (که حاوي ترکيبات سرطان زا و بنزوات هستند) مثل: سيب هاي براق يا کشمش براق. همچنين عدم مصرف ميوه جات خرده شده و تغيير شکل يافته.
- حذف يارانه خريد سموم دفع آفات کشاورزي و اختصاص آن به کشاورزي ارگانيک و مبارزه بيولوژيک و طبيعي.
- عدم استفاده نامحدود از فرآورده هاي نفتي (کودهاي شيميايي و سموم ازته، فسفاته، نيترانه، اوراته ...) در توليدات کشاورزي.
- عدم استفاده از فرآورده هاي اصلاح ژنتيکي شده در کشاورزي.
در صورت اصلاح بذرها و محصولاتي چون روغن کانولا، برنج ، گندم و... مي بايست با نصب برچسب آن را براي مصرف کننده مشخص کرد و صدور گواهي سلامت براي محصولات دستکاري و اصلاح ژنتيک شده لازم است.
- توسعه کشاورزي گياهي و دامي ارگانيک توسط مراکز تحقيقاتي کشاورزي کشور و قيمت گذاري مجزا (بيشتر از قيمت محصولات کشاورزي سنتي) براي محصولات ارگانيک تا براي توليد کنندگان آن صرفه اقتصادي داشته باشد.
نتيجه گيري:
با توجه به نياز بشر و رشد روز افزون جمعيت و نياز به افزايش توليدات کشاورزي، چاره اي جز استفاده از برخي سموم ضد آفات و کودهاي شيميايي نداريم، اما مي بايست به موازات توليد کمي محصولات، کيفييت آنها نيز مورد توجه قرار گيرد تا به سلامت انسان لطمه اي وارد نشود. در حقيقت براي استفاده بهينه از طبيعت، ما بايد از قوانين آن پيروي کنيم.