در روايتهاي شيعه و سني مدت زمانهاي متفاوتي براي حكومت مهدوي ذكر شده كه كمترين آنها هفت سال و بيشترين آنها 309 سال (به مقدار توقف اصحاب كهف در غار) است. در اينجا ابتدا برخي از روايت مرتبط با اين موضوع را نقل ميكنيم و در ادامه به تحليل و بررسي وجه تفاوت مدت زمانهاي ذكر شده در روايات و در صورت امكان جمع بين آنها ميپردازيم.
1. مدت زمانهاي بيان شده در روايات
هفت سال، هشت سال، نه سال، ده سال، نوزده سال، بيست سال، چهل سال و 309 سال مدت زمانهايي هستند كه در روايات از آنها به عنوان مدت حكومت قائم(ع) ياد شده است. هر يك از دانشمندان اسلامي نيز يكي از اين زمانها را ترجيح داده و در كتابهاي خود آوردهاند. روايتهايي كه مستند مدتهاي ياد شده هستند از نظر تعداد و اعتبار يكسان نيستند، ولي در هر حال براي هر يك از آنها ميتوان روايت يا روايتهايي را نقل كرد.
الف) روايتهاي هفت و نه سال
در بسياري از رواياتي كه از طريق اهل سنت از پيامبر اعظم(ص) نقل شده، مدت زمان حكومت مهدي(ع) هفت يا نه سال ذكر شده است. در يكي از اين روايات چنين ميخوانيم:
«زمين از ظلم و جور پر ميشود، آنگاه مردي از خاندان من قيام ميكند، او هفت يا نه [سال] حكومت ميكند و زمين را از عدل و داد آكنده ميسازد».
نكتة قابل توجه در مورد اين دسته از روايات آن است كه در بيشتر آنها پيامبر(ص) در پاسخ اين پرسش كه امام مهدي(ع) چند سال حكومت ميكند؟ به جاي سخن گفتن و بيان عددي مشخص، به وسيلة انگشتان دست، زمان حكومت آن حضرت را مشخص ميساختند. محدثان اهلسنت هم با توجه به اين عمل پيامبر مدت حكومت امام مهدي(ع) را هفت يا نه سال2 ذكر كردهاند؛ از اينرو اين احتمال وجود دارد كه مراد پيامبر از عددي كه با نشان دادن انگشتانشان بيان ميكردند، نه هفت سال بلكه هفت دوره زماني باشد.
گفتني است علامة مجلسي هم برخي روايتهاي سني را كه در آنها مدت حكومت امام زمان(ع) هفت يا نه سال بيان شده است، نقل كردهاند كه روايت زير از آن جمله است:
«... پس خداوند مردي از عترت و خاندان مرا برميانگيزد و زمين را از عدل و داد پر ميكند، چنان كه از ظلم و جور پر شده بود. ساكنان آسمان و زمين از او خشنودند، آسمان چيزي از بارانش را نگه نميدارد و همه را پي در پي، فرو ميفرستد، زمين هيچ روئيدني را در خود نگه نميدارد و همه را خارج ميسازد. تا آنجا كه انتظار ميرود مردگان نيز زنده شوند، جهانيان هفت يا هشت، يا نه سال در اين وضع زندگي ميكنند».
ب) روايتهاي نوزده سال
نعماني در آخرين باب كتاب خود، چهار روايت، در زمينة مدت زمان حكومت قائم(ع) نقل كرده كه در همة آنها از نوزده سال يا نوزده و چند ماه سخن به بيان آمده است.
در يكي از اين روايات كه از امام صادق(ع) نقل شده است، چنين ميخوانيم:
«همانا قائم [بر او درود باد] نوزده سال و چند ماه حكومت خواهد كرد».
در يكي از روايات اين باب، افزون بر نوزده سال از 309 سال هم به عنوان مدت حكومت امام مهدي(ع) ياد شده است، كه در ادامه دربارة آن سخن خواهيم گفت.
ج) روايتهاي چهل سال
برخي روايات، مدت حكومت امام مهدي(ع) را چهل سال ذكر كردهاند. از جمله در روايتي كه از پيامبر اكرم(ص) نقل شده، آمده است: «او چهل سال در روي زمين فرمانروايي ميكند».
امام حسن مجتبي (ع) نيز از پدر بزرگوارش نقل ميكند كه فرمود:
«خداوند در آخرالزمان مردي را بر ميانگيزد... او زمين را از عدل، داد، برابري، نور و برهان پر ميكند... او [به مدت] چهل سال بر شرق و غرب عالم فرمانروايي ميكند. پس خوشا به حال كسي كه زمان او را درك كند و سخن او را بشنود».
1. مدت زمانهاي بيان شده در روايات
هفت سال، هشت سال، نه سال، ده سال، نوزده سال، بيست سال، چهل سال و 309 سال مدت زمانهايي هستند كه در روايات از آنها به عنوان مدت حكومت قائم(ع) ياد شده است. هر يك از دانشمندان اسلامي نيز يكي از اين زمانها را ترجيح داده و در كتابهاي خود آوردهاند. روايتهايي كه مستند مدتهاي ياد شده هستند از نظر تعداد و اعتبار يكسان نيستند، ولي در هر حال براي هر يك از آنها ميتوان روايت يا روايتهايي را نقل كرد.
الف) روايتهاي هفت و نه سال
در بسياري از رواياتي كه از طريق اهل سنت از پيامبر اعظم(ص) نقل شده، مدت زمان حكومت مهدي(ع) هفت يا نه سال ذكر شده است. در يكي از اين روايات چنين ميخوانيم:
«زمين از ظلم و جور پر ميشود، آنگاه مردي از خاندان من قيام ميكند، او هفت يا نه [سال] حكومت ميكند و زمين را از عدل و داد آكنده ميسازد».
نكتة قابل توجه در مورد اين دسته از روايات آن است كه در بيشتر آنها پيامبر(ص) در پاسخ اين پرسش كه امام مهدي(ع) چند سال حكومت ميكند؟ به جاي سخن گفتن و بيان عددي مشخص، به وسيلة انگشتان دست، زمان حكومت آن حضرت را مشخص ميساختند. محدثان اهلسنت هم با توجه به اين عمل پيامبر مدت حكومت امام مهدي(ع) را هفت يا نه سال2 ذكر كردهاند؛ از اينرو اين احتمال وجود دارد كه مراد پيامبر از عددي كه با نشان دادن انگشتانشان بيان ميكردند، نه هفت سال بلكه هفت دوره زماني باشد.
گفتني است علامة مجلسي هم برخي روايتهاي سني را كه در آنها مدت حكومت امام زمان(ع) هفت يا نه سال بيان شده است، نقل كردهاند كه روايت زير از آن جمله است:
«... پس خداوند مردي از عترت و خاندان مرا برميانگيزد و زمين را از عدل و داد پر ميكند، چنان كه از ظلم و جور پر شده بود. ساكنان آسمان و زمين از او خشنودند، آسمان چيزي از بارانش را نگه نميدارد و همه را پي در پي، فرو ميفرستد، زمين هيچ روئيدني را در خود نگه نميدارد و همه را خارج ميسازد. تا آنجا كه انتظار ميرود مردگان نيز زنده شوند، جهانيان هفت يا هشت، يا نه سال در اين وضع زندگي ميكنند».
ب) روايتهاي نوزده سال
نعماني در آخرين باب كتاب خود، چهار روايت، در زمينة مدت زمان حكومت قائم(ع) نقل كرده كه در همة آنها از نوزده سال يا نوزده و چند ماه سخن به بيان آمده است.
در يكي از اين روايات كه از امام صادق(ع) نقل شده است، چنين ميخوانيم:
«همانا قائم [بر او درود باد] نوزده سال و چند ماه حكومت خواهد كرد».
در يكي از روايات اين باب، افزون بر نوزده سال از 309 سال هم به عنوان مدت حكومت امام مهدي(ع) ياد شده است، كه در ادامه دربارة آن سخن خواهيم گفت.
ج) روايتهاي چهل سال
برخي روايات، مدت حكومت امام مهدي(ع) را چهل سال ذكر كردهاند. از جمله در روايتي كه از پيامبر اكرم(ص) نقل شده، آمده است: «او چهل سال در روي زمين فرمانروايي ميكند».
امام حسن مجتبي (ع) نيز از پدر بزرگوارش نقل ميكند كه فرمود:
«خداوند در آخرالزمان مردي را بر ميانگيزد... او زمين را از عدل، داد، برابري، نور و برهان پر ميكند... او [به مدت] چهل سال بر شرق و غرب عالم فرمانروايي ميكند. پس خوشا به حال كسي كه زمان او را درك كند و سخن او را بشنود».