از معاویه چقدر میدانید

[yady]

مُعاویه بن ابی سُفیان اولین خلیفهٔ امویان است که در سال ۱۵ قبل از هجری متولد شد و در ۶۰ هجری مرد. امروزه معاویه در میان عرب در سیاست و علم و ذکاوت ضرب المثل است. شاید مشهورترین ضرب المثل دربارۀ معاویه ،اصطلاح «موی معاویه»(شعرة معاویه) است. که کنایه از سیاست و دیپلماسی در اصطلاحات جدیداست. معاویه در یکی از جملاتش به این مطلب اشاره می کند: « لو أن بینی و بین الناس شعرة ما انقطعت ، کانوا مدّوها أرخیتها وإذا أرخوها مددتُها» ترجمه ثلیث آن این است که : اگر رابطۀ من با مردم جز تارمویی باقی نماند. نمی گذارم آن تار مو قطع شود اگر آنها تار مو را بکشند من رهایش می کنم (تا پاره نشود) و اگر رها کنند من می کشم.

همچنین معاویه سخنور بود و دستی گشاده برای رشوه داشت.

[yady]

قبل از اسلام
معاویه در بیست و پنجم محرّم سال سی و هفتم عام الفیل برابر با ششصد میلادی-سه سال قبل از بعثت پیامبر و پانزده سال قبل از هجرت، در مکه متولّد شد. پدرش ابی سفیان شریف قریش بود. مادرش هند دختر عُتْبَة بن ربیعه بود. نسب معاویه به حرب بن امیه بن عبدشمس بن عبدمناف قرشی می‌رسید. پدرش ابوسفیان در بدر، خندق و چند جنگ دیگر با حضرت محمّد(ص) جنگید. عتبة بن ربیعه رهبر گروهی از قریش در جنگ‌های فجّار بود.

[yady]

معاویه از اسلام تا وفات پیامبر
معاویه پس از فتح مکه، در بیست و سه سالگی، به همراه پدرش ابوسفیان و برادرش یزید بن ابی سفیان، دین اسلام را به ظاهر پذیرفت. به اصرار عبّاس بن عبدالمطّلب،پیامبر - معاویه را کاتب قرآن و مراسلات نمود.در سال ۵ هجری به همراه پدرش در جنگ خندق شرکت کرد

[yady]

معاویه در زمان خلفای راشدین
پس از وفات پیامبر اسلام در سال ششصد و سی و دو میلادی، معاویه به پیروی پدرش از بیعت با ابوبکر سرباز زد. بهانه معاویه و ابوسفیان این بود که ابوبکر از قبیلهٔ بنی تیم است و خلافت باید از آن بنی هاشم یا بنی امیه باشد. سرانجام با اصرار هشام بن عمرو، ابوسفیان و پسرش راضی به بیعت با ابوبکر شدند. ابوبکر، یزید بن ابی سفیان و معاویه را به شام گسیل کرد. یزید، در آن جا موفقیت به دست آورد و دمشق فتح شد. یزید نیز به حکمرانی و ولایت دمشق برگزیده شد. عمر بن خطّاب، یزید را در حکمرانی دمشق ابقا کرد و فلسطین و نواحی اطراف آن را بر قلمرو وی افزود. در سال ۱۸ هجری قمری، یزید درگذشت و برادرش معاویه جای او را گرفت. با مرگ عمر، عثمان نیز معاویه را در جای خود ابقا کرد. بدین ترتیب معاویه در زمان خلافت سه خلیفهٔ نخست، به تدریج در شام، قدرت و محبوبیت کسب کرد.در جریان محاصره عثمان با این که از طرف عثمان از معاویه خواسته شده بود به کمکش بیاید و فرصت چنین کاری هم برای معاویه وجود داشت در عین حال تعلل ورزید.

[yady]

معاویه در زمان خلافت علی (ع)
پس از مرگ عثمان، علی بن ابی طالب به خلافت رسید. علی- پیشنهاد اطرافیانش را برای ابقای معاویه نپذیرفت و او را از زعامت و حکومت در شام عزل کرد. معاویه به بهانهٔ کشته شدن عثمان و انتقام خون او، وارد جنگ با علی شد. مردم شام با او بیعت کردند و بر علیه علی همداستان شدند. سرانجام جنگ صفین درگرفت. در این جنگ شکست نخست به معاویه افتاد. اما به صوابدید عمروعاص قرآن بر نیزه کردند و حکمیت مطرح گشت. نتیجه حکمیت خلع علی و تحکیم حکومت معاویه در شام بود.

[yady]

تشکیل حکومت اموی
معاویه از زمان خلافت امام علی علیه السلام به خلافت چشم دوخته بود و بعد از مرگ امام علی، موقعیت را مناسب دید مردم در عراق، با امام حسن بیعت کردند. ولی شامیان معاویه را خلیفه دانستند.
معاویه به عراق لشگر کشید و امام حسن(ع) با دوازده هزار نفر به مقابله برخاست و قیس بن عباده، فرماندهٔ لشگر بود وعبیدالله بن عباس هم از فرماندهان سپاه. پس از مدتی امام حسن دریافت که با چنین لشگری دیگر نیاز به دشمن نیست. و ادامه دادن این جنگ، مسلمین را به مسلخ بردن است. سپاهی که با شایعه متفرق شوند و فرماندهان به چند کیسهٔ زر خود را بفروشند، برای شکست خوردن نیاز به دشمن ندارد. نقل است که وقتی سپاه کوفه به مدائن رسید. شایعه شد که قیس بن عباده کشته شد. بلوایی در لشگر بپا شد ومردم به خیمهٔ امام حسن ریختند و اموال او را غارت کردند و حتی گلیم زیر پای او را کشیدند. و پای او را مجروح کردند.

برای امام حسن مسجّل شد که جنگ با معاویه، جز شکست، و ریختن خون مسلمین نتیجه‌ای در بر نخواهد داشت. بنابراین با معاویه صلح کرد و خلافت را به چندین شرط به معاویه سپرد.

معاویه وارد کوفه شد. و مردم از جمله امام حسن و امام حسین با او بیعت کردند. معاویه سال ۴۱ هجری را «عام الجماعة» نامید. زیرا امت به استثنای خوارج با یک خلیفه بیعت کردند.

این اولین سنگ بنای سلسلهٔ پادشاهی امویان در تاریخ بود. سلسله‌ای که ۹۱ سالِ هجری و ۸۹ سالِ میلادی درتمام ممالک اسلامی ادامه یافت و از آن پس، بیش از ۷ قرن در اندلس جریان داشت.

[yady]

خلافت معاویه
کشته شدن امام علی بن ابی طالب به دست خوارج، خلافت معاویه را تحکیم کرد. خلافت امام حسن بن علی که کوفیان با او بیعت کردند، سرنگرفت و معاویه امام حسن را به آسانی کنار زد. امام عهدنامهٔ صلح با معاویه بست و خلافت او را با شرایطی پذیرفت. معاويه هنگامى كه اوضاع براى او مستقر شد در ميان مردم كوفه خطبه اى ايراد كرد و گفت: «اى مردم كوفه من براى نماز و زكات و حج، با شما نجنگيدم، كه مى دانم خودتان نماز مى خوانيد و زكات مى دهيد و به حج مى رويد ولى با شما جنگيدم تا بر شما حكومت كنم تا آنجا كه گفت: و هر شرطى كه بستم و هر چيزى را كه به حسن بن على قول داده ام زيرا اين دو پايم مى باشد كه به آن وفا نخواهم كرد»

در دوران خلافت معاویه، دهاة عرب چون عمروبن عاص، مغیرة بن شعبه، و زیادبن ابیه نفوذ بسیاری یافتند.معاویه حکومت عراق را به مغیرة، مصر را به عمروعاص، و بصره و کوفه را به زیاد داد. حجاز هم به مروان حکم داده شد.

[yady]

انتصاب حکام از طرف معاویه
معاویه پس از بدست گرفتن خلافت از مشهورترین سیاستمداران و سرداران عرب برای تثبیت خلافت استفاده کرد او همچنین قبایل قدرتمند یمنی را پشتیبان خود قرار داد. البته او سعی می کرد مناصب مهم حکومتی را در انحصار قریش و به خصوص بنی امیه نگه دارد.

معاویه مردانی همچون عمرو بن عاص، زیادبن ابیه، مغیرة بن شعبه، بُسربن ابی ارطاة، مروان بن حکم را با تطمیع، دور خودش جمع کرد.

مورخین، معاویه، عمروعاص، زیادبن ابیه، و مغیرة بن شعبه را از رجال باهوش عرب می دانستند. ویکی از تاریخ نویسان دربارۀ این چهارتن چنین می گوید:

«بردبارتر وصبورتر از معاویه و چابک تر و سخی تر از عمروعاص ویکدل و یک زبان تر از زیاد کسی را ندیده ام. درون و بیرون این مرد اخیر از هرجهت یکسان بود. اما مغیره اگر شهر هشت دروازه ای باشد و از هیچ دروازۀ آن بدون فریب و فسون کسی بیرون آمدن نتواند، مغیره ازتمام آن هشت دروازه بیرون می جهد»

معاویه نواحی مختلف سرزمین اسلامی را بین کارگزارن خود تقسیم کرد و از دمشق بر همۀ آنها نظارت داشت. در این بخش سعی خواهیم کرد حکام نواحی مختلف، مملکت اسلامی را که معاویه آنها را به حکومت گماشت بررسی کنیم.

حکومت کوفه:
معاویه حکومت کوفه را به عبدالله بن عمرو بن عاص سپرد، پس از چندی مغیرةبن شعبه نزد او آمد و گفت عمروعاص در مصر است و پسرش در کوفه و تو گویی در میان دندان های شیر محاصره شده ای معاویه عبدالله بن عمروعاص را عزل کرد و مغیرةبن شعبه را به جای او نشاند. مغیره، کثیر بن شهاب را بر ری حکومت داد و او همواره با دیلم در جنگ بود. ومغیرة تا زمان مرگش حاکم کوفه بود. حتی معاویه بعداز مدتی قصد او عزل او را داشت اما با حیله ای (که بعدا به آن اشاره خواهیم کرد) در کوفه باقی ماند. بعداز مرگ مغیرة، زیاد بن ابیه علاوه بر بصره، حاکم کوفه هم شد.
بصره: (سجستان.خراسان و مناطق شرقی زیر نظر استاندار بصره بود.) معاویه حکومت بصره را ابتدا به بُسربن ابی ارطاة سپرد. بُسر کارش را در بصره با لعن و سبّ امیرالمومنین علی - علیه السّلام - شروع کرد. بعدها او از حکومت بصره عزل شد و فرماندهی سپاهیان اسلام در فتوحات روم بر عهده گرفت. معاویه بعد از او عبدالله بن عامر را در بصره گماشت و ابن عامر، قیس بن الهیثم السلمی را والی خراسان کرد. و عبدالرحمان بن سمره را به حکومت سجستان فرستاد. عبدالله بن عامر مردی آرام و نرم خوی بود وبه همین جهت اوضاع بصره به کام حکومت نبود. می گویند معاویه او را در این که از او، در امور مالی حساب کشی کند و بار دیگر به فرمانروایی بصره گمارد، یا عزلش کند، مخیر کرد و او دومی را انتخاب نمود. بعد از او مدتی حارث بن عبدالله الازدی والی بصره شد. و در آخر زیادبن ابیه -که به تازگی برادر معاویه شده بود- حاکم بصره شد و بحرین، یمن، عمان وخراسان و سجستان هم ضمیمه ولایت زیاد شد. بعد از مرگ «زیاد» در سال 53هجری قمری پسرش عبیدالله بن زیاد حاکم بصره شد.

مدینه و مکه
معاویه مروان بن حکم را والی مدینه قرار داد و او هشت سال حاکم مدینه بود تا اینکه معاویه او را عزل کرد و سعید بن العاص را به جای او گماشت اما در سال 54 هجری دوباره مروان را به جای سعید بن عاص گماشت. در مکه حکومت، در دست خالد بن عاص بن هشام بود.
مصر
معاویه طبق قولی که داده بود مصر وشمال آفریقا را به فاتح آن یعنی عمروبن عاص بازگرداند و عمروعاص پس از خلافت عثمان و علی - علیه السّلام - دوباره حاکم مصر شد. او قبل از مرگش پسرخالۀ خود یعنی عقبة بن نافع بن عبد قیس را حاکم شمال آفریقا کرد و عقبة بن نافع، یکی از سرداران نامی اسلام است که قسمتهای زیادی ازشمال آفریقا، بدست او فتح شد. که بعدا به آن اشاره می کنیم. بعد از مرگ عمرو عاص در سال 43 هجری پسرش عبدالله به مدت دو سال حاکم مصر شد سپس برادر معاویه، عتبة بن ابی سفیان حاکم مصر شد و در سال 47 هجری معاویة بن حُدَیج حاکمیت یافت.

[yady]

ماجرای معاویه و زیاد بن ابیه
شاید اگر بخواهیم برای زندگی پرفراز و نشیب معاویه(سایت تخصصی تاریخ اسلام)، چندکلمۀ کلیدی انتخاب کنیم. مطمئنا، یکی از این کلمات کلیدی، «زیادبن ابیه» یا همان زیادبن ابی سفیان است. چرا که از یک جهت زیاد و آل زیاد، خدمات شایانی را برای معاویه و بنی امیه انجام دادند و دیگر اینکه ماجرای برادر شدن زیاد با معاویه در طول تاریخ بحث برانگیز شد.

برخی او را زیادبن سمیه و برخی زیادبن ابیه گفته اند و گروهی او را زیاد بن ابی سفیان می خوانند.

علی الجمله، سمیه، مادر زیاد، کنیز حارث بن کنده( طبیب معروف عرب در زمان جاهلیت و پیامبر اسلام)بود. برخی از مورخین می گویند ابو سفیان در زمان جاهلیت با این سمیه در آمیخت و زیاد متولد شد. اما برخی دیگر و به خصوص مورخین شیعه بر این عقیده اند که زیاد پسر ابی سفیان نبود و معاویه این حیله را بکار برد تا زیاد را از خاندان خود معرفی کند و از او استفاده ببرد. زیاد در زمان امام علی- علیه السّلام - والی فارس بود و بعد از خلافت معاویه از اطاعت او سرباز زد. معاویه مغیرة بن شعبه را که با زیاد رفاقت دیرینه داشت برای مذاکره، نزد زیاد فرستاد. و بعد از اتفاقاتی، «زیاد» راضی شد نزد معاویه برود. معاویه او را برادر خود خواند وبرای حرفش شاهدانی جمع کرد و پس از مدتی حکومتِ قسمت وسیعی از سرزمین اسلامی را به زیاد سپرد. زیاد در سرکوب کردن مخالفین معاویه و به خصوص شیعیانِ امام علی هیچ محدودیتی برای خود نمی دید و حتی اگر به کسی مشکوک میشد که از مخالفین است، بی درنگ او را می کشت. او وقتی حاکم بصره شد ابتدا خطبۀ معروف «بتراء» را خواند (خطبه ای که با حمد وثنای خدا ورسول - صلّی الله علیه و آله - شروع نشود بتراء گویند) می گویند مردم چنان از زیاد و عمّال او می ترسیدند که اگر رهسپاری مال خود را در راه گم می کرد. هیچ کس جرات برداشتن آن مال را نداشت تا صاحب مال بازگردد. خلاصه اینکه زیاد بن ابیه در استحکام پایه های خلافت اموی تاثیر بسزایی داشت. و در این راه شمشیر خود را از خون قربانیان بسیاری سیراب کرد. می گویند او اولین کسی بود که برای خود گارد محافظین تشکیل داد. زیاد بن ابیه در رمضان سال 53 هجری بر اثر طاعون به هلاکت رسید.

[yady]

اقدامات دورهٔ خلافت
در عهد خلافت معاویة فتوحات خارجی ادامه یافت. مسلمانان قبرس را فتح کردند و تا نزدیک قسطنطنیه پیش رفتند. معاویه برای اخلاف خود لشکری پدید آورد. وی در آداب و ترتیبات لشکری از تجارب رومی‌های شام هم استفاده کرد. این لشکر را وی به وسیلهٔ جنگ‌های هر ساله و مهاجمتی که دائم به بلاد مجاور و بیزانس می‌کرد، همیشه تازه نفس نگاه می‌داشت. این مهاجمات مستمر باعث می‌شد که دشمن نتواند به قلمرو مسلمین تجاوز کند.

یک بار عدّه‌ای از طوایف شمال سوریه که به جراجمه شهرت داشتند، به تحریک رومی‌ها به شام هجوم آوردند و از لبنان تا فلسطین به دست جراجمه افتاد. عده‌ای از موالی و اسرای این نواحی که از معاویه ناراضی بودند، به جراجمه پیوستند. معاویه با امپراتور بیزانس قراری بست که وی از حمایت ماجراجویان دست بدارد و در عوض اسرای رومی را بگیرد. معاویه هم چنین تعهد کرد که هر ساله به بیزانس خراج بپردازد.پس از آن معاویه، جراجمه را سر جای خود نشاند. معاویه چون به لشکر شام همیشه احتیاج داشت در تنظیم کار لشکر دقّت بسیاری کرد. وی جیرهٔ لشکریان را دو برابر کرد و در پرداخت مواجب آن‌ها کوتاهی نکرد. این بخشش‌ها باعث شد که لشکریان از معاویه اطاعت می‌کردند و در جنگ‌ها با او همراه می‌شدند.

وی در طول خلافتش با رومی‌های شام در حال ستیز و جنگ بود اما پیشرفتی در آن جا نداشت. نسبت به مسیحیان شام روش ملایم تری پیش گرفت زیرا آن‌ها می‌توانستند در ادارهٔ کارها و سامان بخشیدن به مالیات‌ها وی را یاری دهند. معاویه از رسوم دیوانی بیزانس تقلید کرد و سازمان مراسلات و اطلاعات پیشرفته‌ای به وجود آورد.معاویه در تنظیم کار بیت المال از یک مسیحی به نام سرجون بن منصور استفاده کرد. معاویه با استفاده از اموال مسلمانان بخشش‌های بی حسابی به روسای عرب کرد.

معاویه همواره با دو گروه خوارج و شیعیان در دشمنی بود. او شیعیان امام علی را مورد آزار و اذیت قرار می‌داد و حتی بعضی شیعیان معترض مانند حجر بن عدی را به قتل رسانید. بعضی گفته‌اند ابوذرغفاری هم به اشارت او کشته شد.

بارزترین اقدام معاویه برای تغییر خلافت به سلطنت، موروثی کردن خلافت بود. وی فرزندش یزید را به جانشینی خود انتخاب کرد و در اواخر عمر اعلام کرد. مسألهٔ خلافت یزید اعتراضات بسیاری را به دنبال داشت. اصحاب پیغمبر، انصار و مهاجرین آن را نپسندیدند و به مخالفت برخاستند. خوارج و شیعیان عراق هم خلافت موروثی را رد می‌کردند.

[yady]

معاویه در نظر اهل سنت
معاویه در میان اهل سنت، جایگاه خود را به عنوان صحابی پیغمبر و کاتب وحی و مراسلات حفظ کرده‌است. عنوان خال المؤمنین به معنی دایی مومنان که به سبب ازدواج خواهرش با پیامبر به وی داده شد، بر جایگاه وی افزوده‌است. ابوموسی اشعری که از بزرگان صحابه بود، یک بار او را امین الله خوانده بود. با این حال مخالفت دو تن از خلفای راشدین با او، عمر بن خطّاب و علی بن ابی طالب باعث شده‌است علمای اهل تسنن در قائل شدن مرتبهٔ عدل و رضوان برای او شک کنند. معاویه در بیعت رضوان حضور نداشته و از سابقون الأولون نیست و در غزوه‌ها با پیامبر حضور نداشته‌است. عباسیان نیز با این که سنّی بودند، همواره در خطبه‌ها معاویه را لعن می‌کردند.

[yady]

معاویه در نظر صحابه
عمر در خطبه‌ای که در عبقریات آمده‌است، او را به شدْت نکوهش نمود. او گفت: «شما می‌خواهید به جنگ قیصر و کسری بروید و این معاویه در میان شماست. این یکی صد بار بدتر است» عمر او را قاهرهاویه و کسرای عرب نامید و چندین بار او را شماتت کرد و حتی یک بار به مدینه فراخواند. با این حال معاویه همواره از منزلت خود نزد عمر سخن می‌گفت و حتی در خطبه‌ای گفت: «اگر منزلت من نزد عمر نبود مردم بر من می‌ریختند و سنگ می‌زدند»

در زمان عثمان، امام علی از قدرت یافتن معاویه بسیار ناراضی بود و عثمان را چندبار به عزل معاویه تشویق کرد. با این حال عثمان موافقت نکرد و حتی او را جوان قریش و فرزند شریفش نامید.

امام علی معاویه را دشمن عثمان نامید و درنگ او را جایز ندانست و حتی در قنوت نماز او را لعن کرد. با این حال ابن عباس او را شایسته ترین شخص برای ملک و امارت می‌دانست. احادیث دیگری در شأن او از ابوهریره نقل شده‌است.

[yady]

معاویه در نظر شیعیان
شیعیان نیز مانند اهل سنت، معاویه را به دلیل ایجاد خلافت موروثی، قتل حجر بن عدی و شیعیان، بدگویی نسبت به امام علی نکوهش می‌کنند. معاویه، نخستین کسی بود که سادگی حکومت اولیه را تغییر داد و تجمل و استبداد را وارد آن کرد.اما عمده ترین دلیل نکوهش معاویه از نظر ایشان، غصب خلافت و وارد شدن به جنگ با امام علی و پسرش امام حسن است. هم چنین شیعیان معاویه را متهم به نفاق می‌کنند. شیعیان بر خلاف اهل سنت، لعن معاویه را جایز می‌دانند.

[yady]

دیوان قصاید معاویه
یک دیوان قصاید منسوب به معاویه بر جای مانده‌است. این دیوان از چند بخش «اتانی امر» «ابلغ لدیک» تطاول لیلی الا یا سعد، حریث، تقول قریش تشکیل شده‌است.

[yady]

معاویه در فرهنگ مردمی عرب
معاویه در فرهنگ مردمی عرب به حلم و ذکاوت و سیاست مشهور است. سیاست او بیشتر مبتنی بر زرنگی و خودداریست. و حلم معاویه مشهور است. هم چنین معاویه، شخصی سخنور بود و دستی گشاده برای رشوه داشت. هم چنین به راحتی می‌توانست قلوب را جلب کند. به طوری که غلاة معاویه پیدا شدند که معتقد به خدایی وی بودند. چنین تصویری از معاویه در متون عربی به ویژه الف لیلة و لیلة یا هزار و یک شب مشهور است.

[yady]

مرگ
در هنگام مرگ به پسرش یزید که خلافت او را اعلام کرده بود، وصیت کرد که در دفع عبدالله بن زبیر خشونت به خرج دهد امّا با عبدالرحمن بن ابی بکر و حسین بن علی به جنگ برنخیزد. سرانجام، به بیماری، درگذشت و در دمشق مدفون گشت.

[yady]

متن کامل صلح نامه امام حسن و معاویه
در نيمه جمادى الاولى سال 41 هجرى، صلح نامه ای میان حسن بن علی علیه السلام و معاویه منعقد شد. جهت انعقاد این پیمان نامه، معاويه کاغذ سفيدى را كه پاى آن مهر شده بود، توسط عبدالله بن عامر نزد حسن به علی علیه السلام فرستاد و نوشت اختيار با تو است، در آن هر شرطى که می خواهى بنويس.
حسن بن علی علیه السلام نیز در پیمان نامه صلح، مواردی را نوشت که هیچ گاه بدان عمل نشد و معاویه همه مفاد آن را زیر پا گذاشت. بنا بر آنچه که در منابع مختلف تاریخی آمده است، مفاد صلح نامه از این قرار بود:
حكومت با این شرط به معاويه واگذار مى شود كه به كتاب خدا و سنت پيغمبر صلى الله عليه و آله و سيره خلفاى شايسته عمل كند.
2. پس از معاويه، حكومت متعلق به حسن بن علی است و اگر براى او حادثه اى پيش آمد، حکومت به حسین بن علی تعلق می گیرد و معاويه حق ندارد كسى را جانشين خود گرداند.
3. معاويه بايد ناسزا به اميرالمؤمنين و لعن بر او را در نمازها ترك كند و على را جز به نيكى ياد ننمايد.
4. بيت المال كوفه كه موجودى آن پنج ميليون درهم است، تحت تصرف حسن بن علی باقی مانده و تسليم حكومت شام نگردد و معاويه بايد سالیانه دو ميليون درهم بفرستد و در هدایا و عطایا، بنى هاشم را بر بنى اميه امتياز دهد و يك ميليون درهم در ميان بازماندگان شهداى جمل و صفين تقسيم شود که همه اينها از مالیات دارابجرد تأمین خواهد شد.
5. مردم در هر گوشه از زمين خدا - خواه در شام و عراق، خواه در يمن و حجاز - و از هر نژاد و قبیله ای بايد در امن و امان باشند و معاويه بايد لغزشهاى گذشته آنان را ناديده بگيرد و هيچ كس را بر خطاى گذشته اش مؤاخذه ننماید و مردم عراق را به خاطر كينه هاى گذشته آزار نرساند.
6. یاران و دوستداران على در هر نقطه اى كه هستند، در امن و امان باشند و كسى از شيعيان على مورد آزار واقع نشوند و ياران على بر جان و مال و ناموس و فرزندانشان بيمناك نباشند و كسى ايشان را تعقيب نكند و صدمه اى بر آنان وارد نسازد و حق به حقدار برسد و هر آنچه در دست اصحاب على است، از آنان باز پس گرفته نشود.
7. نسبت به جان حسن بن على و برادرش حسين و هيچ يك از اهل بيت رسول خدا، در نهان و آشکار، توطئه اى صورت نگیرد و در هيچ نقطه ای از عالم اسلام، ارعاب و تهديدى نسبت به آنان انجام نشود.
سپس عبدالله بن عامر، شروط حسن بن علی عليه السلام را به همان صورت نزد معاويه فرستاد و معاويه همه آنها را به خط خود در ورقه اى نوشت و مهر كرد و پيمانهاى مؤكد و سوگندهاى شديد بر آن افزود و در پایان چنین نوشت: به عهد و ميثاق خداوندى و به هر آنچه خداوند مردم را بر وفاى بدان مجبور ساخته، بر ذمه معاوية بن ابى سفيان است كه به مواد اين قرار داد عمل كند.
سپس همه سران شام را بر آن گواه گرفت و آن را براى نماينده خود عبدالله بن عامر فرستاد تا آن را به حسن بن علی علیه السلام تسليم نماید.

منابع
تاریخ طبری، ج 6، ص 93
تاریخ ابن اثیر، ج 3، ص 162
النصایح الکافیه، ص 156
تاریخ الخلفاء، سیوطی، ص 194
الاصابه، عسقلانی، ج 2، ص 12
تاریخ ابن کثیر، ج 8، ص 41
عمدة الطالب، ابن المهنا، ص 52
الامامة و السیاسة، ابن قتیبه، ص 200
سير أعلام النبلاء، ذهبي، ج3، ص 264
تهذيب ابن عساكر، ج 4، ص 222
مقاتل الطالبين، ابوالفرج اصفهانى، ص 26
شرح نهج البلاغه، ابن ابی الحدید، ج 4، ص 8

[sohailsoltani]

اطلاعات بسیار خوب و جامعی از معاویه دریافتم و این دانسته ها را مدیون جناب یدی هستم .متشکرم

[yady]

قابل شما رو نداشت آقا سهیل